OC pracodawcy

Na polskim rynku ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy w formie samodzielnej umowy występuje sporadycznie. Na stronach internetowych ubezpieczycieli raczej trudno znaleźć OWU takich ubezpieczeń. Przeważnie OC pracodawcy stanowi standardowe rozszerzenie oc z tytułu prowadzenia działalności i posiadania mienia tzw. OC ogólne. Znacznie rzadziej klauzula odpowiedzialności cywilnej podmiotu zatrudniające oferowane jest jako dodatek do OC zawodowego (np. OWU Dobrowolnego Ubezpieczenia Odpowiedzialności Cywilnej Podmiotu Udzielającego Świadczeń Zdrowotnych zatwierdzone uchwałą Zarządu INTER Polska nr 1/2022 z dnia 19.01.2022 klauzula 1 str.str.11). Na ogół zakres ubezpieczenia oc pracodawcy będzie podobny w umowie typu stand alone, polisie oc ogólnej czy ubezpieczeniu oc z tytułu odpowiedzialności cywilnej zawodowej. Choć jak zwykle w branży ubezpieczeniowej drobny szczegół miewa fundamentalne znaczenie.

Ubezpieczenie oc pracodawcy w polisie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności i posiadania mienia

Do rekompensowania niektórych uszczerbków doznanych przez załogę wystarczy domyślny (minimalny) zakres OC, z tytułu powadzenia działalności czy posiadania mienia. Pokrycie części wymaga dedykowanego rozszerzenia nazywanego powszechnie OC pracodawcy. Zdarzają się także uszczerbki, za które ubezpieczyciel nie będzie odpowiadał, bez względu na to czy na polisie znajdzie się klauzula OC pracodawcy, ponieważ klauzula odpowiedzialności cywilnej pracodawcy niekiedy tylko częściowo znosi wyłączenie dotyczące szkód, które ponoszą zatrudnieni. Na dodatek istnieje cały szereg innych obostrzeń np. uszczerbki spowodowane oddziaływaniem azbestu, dioksyn.

To czy dany przypadek objęty jest klauzulą dodatkową czy pakietem podstawowym zdeterminowane jest treścią OWU. Na polskim rynku można znaleźć bardzo różnorodne regulacje. Przykładowo Uniqa czy Hestia standardowo wyłączają odpowiedzialność za (niemal) wszystkie szkody wyrządzone pracownikom (Ogólne Warunki Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia § 6 ustęp 1 str.4). Na drugim biegunie sytuują się PZU i Warta. Powszechny Zakład Ubezpieczeń standardowo poza ochroną pozostawia tylko szkody doznane przez pracowników w związku z wypadkiem przy pracy. Z kolei OWU Warta, bez klauzuli OC pracodawcy co do zasady przewiduje odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za wszelkie szkody wyrządzone pracownikom inne niż szkody na osobie spowodowane wypadkiem przy pracy (OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650 § 8 pkt.1 str.11)

Zakres klauzuli OC pracodawcy

Ubezpieczenie (klauzula) odpowiedzialności cywilnej pracodawcy do niedawna obejmowało przeważnie tylko szkody na osobie, jakich doznali pracownicy wskutek wypadku przy pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i tylko w zakresie stanowiącym uzupełnienie świadczeń należnych na podstawie wskazanego aktu prawnego (np. OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650 Klauzula Nr 1 ustęp 1 str.14). Jednakże coraz częściej pokrycie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy rozciąga się na szkody rzeczowe czy nawet czyste straty finansowe, jakich doznał zatrudniony na skutek naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych (np. ERGO Hestia OWU Odpowiedzialności Cywilnej z Tytułu Prowadzenia Działalności z dnia 1 sierpnia 2021 kod AB-OCD-01/21 Klauzula 002 ustęp 1 lit. b-c str.18, Wiener Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia Klauzula 3 ustęp 3 str.18). Zdarzają się także klauzule przewidujące wypłatę świadczenia niezależnie od zaistnienia wypadku przy pracy w rozumieniu prawa. Egzemplifikację stanowią Klauzula 5 z Allianz OWU OC dla Klientów Korporacyjnych str. 11-12 OWU czy Klauzuli OC 3 odpowiedzialności cywilnej pracodawcy Inter Partner str. 39 OWU. Na podstawie ich postanowień zakłady ubezpieczeń pokrywają, między innymi, szkody w rzeczach wyrządzone pracownikom ubezpieczonego, powstałe na skutek wykonywania obowiązków na rzecz i pod jego kierownictwem. Przy czym Inter Polska w odróżnieniu od Allianz doprecyzowuje, że chodzi wyłączenie o zniszczenia lub uszkodzenia rzeczy osobistego użytku należących do pracowników.

Reasumując rzetelna analiza zakresu ubezpieczenia oc pracodawcy wymaga sprawdzenia czy wyłączenie względne szkód doznanych przez pracowników ubezpieczonego dotyczy wszelkich szkód pracowniczych czy czy tylko niektórych oraz jakie uszczerbki obejmuje klauzula odpowiedzialności cywilnej pracodawcy ograniczająca to wyłączenie. Z tym, że nie należy tracić z oczu innych postanowień OWU, gdyż w większym lub mniejszym stopniu determinują pokrycie udzielane zakładowi pracy.

Czy ubezpieczenie OC firmy obejmuje wypadek przy pracy zdalnej ?

Generalnie OWU odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia nie przewidują wyłączeń dotyczących bezpośrednio pracy zdalny zdalnej nazwanej w żargonie home office. Pamiętać, jednak należy że naprawienie szkody z jakiejkolwiek polisy OC następuje w zakresie węższym lub równym odpowiedzialność ubezpieczonego wedle powszechnie obowiązujących przepisów prawa. Innymi słowy ubezpieczeń oc dotyczy tylko tych przypadków w, którym odpowiadałby ubezpieczony a jednocześnie umowa ubezpieczającego z towarzystwem ubezpieczeń nie wyłącza odpowiedzialności. Osobną kwestią są franczyzy, udziały własne i limity. Realia wykonywania pracy zdalnej sprawiają, że odpowiedzialność pracodawcy za szkody doznane przez pracownika przy wykonywaniu pracy zdalnej jest możliwa, ale nie będzie występować często. Jeśli w danej sprawie nie znajdują zastosowania regulacje szczególne, to koniecznymi przesłanki odpowiedzialności cywilnej stanowią między innymi bezprawność zachowania odpowiedzialnego i jego wina. W dużym uproszeniu przez winę w tym kontekście należy rozumieć zasadność zarzutu nie zgodnego z prawem zachowania się osobie, która była w stanie postąpić się z zgodzie z prawem. Właśnie brak winy czy bezprawności w wielu przypadkach niweczy próby pociągania do odpowiedzialności pracodawcy, a co za tym idzie także zakładu ubezpieczeń. Wprawdzie do obowiązków pracodawcy należy zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunki pracy (art.15 KP), ale zakres tego obowiązku relatywizuje szereg innych przepisów i możliwości oddziaływania na warunki pracy . Tytułem przykładu warto wskazać, że podmiot zatrudniający może ponieść, konsekwencje odszkodowawcze czy karne, jeśli szkodę spowoduje używanie dostarczonych przez niego wadliwych narzędzi pracy zdalnej lub gdy nieodpowiednia ich konserwacja, gdyż art. 67²⁴KP nakazuje pracodawcy zapewnić materiały i narzędzia niezbędne do wykonywania pracy zdalnej oraz je konserwować. Typowa praca zdalna odbywa się przy komputerze, wiele istotnych szczegółów w tej materii określa Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 18.10.2023 zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Np. na pracodawcy ciąży obowiązek zaopatrzenia pracownika zdalnego w okulary korygujące wzrok. Jeśli pracownik korzysta z komputera przenośnego (np. laptopa) przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy konieczne jest także zapewnienie stacjonarnego monitora ekranowego lub podstawki pozwalające na ustawienie ekranu tak, aby jego górna krawędź znajdowała się na wysokości oczu pracownika. Przy czym zastrzec należy, że ten samo odpowiedzenie wyposażenie nie przesądza sprawy bezprawności czy winy. Znacznie może mieć szereg innych okoliczności. Podobnie jak z narzędziarzami sprawa ma się z obowiązkiem doręczenia pracownikowi oceny ryzyka i informacji zawierającej zasady i sposoby właściwej organizacji stanowiska pracy zdalnej.

Nawet po dodaniu do umowy ubezpieczenia klauzuli OC pracodawcy odpowiedzialność sporej części zakładów ubezpieczeń za szkody osobowe wyrządzone pracownikom ubezpieczonego ogranicza się do uszczerbków wynikających z wypadku przy pracy (np. ERGO Hestia OWU Odpowiedzialności Cywilnej z Tytułu Prowadzenia Działalności z dnia 1 sierpnia 2021 kod AB-OCD-01/21 Klauzula 002 ustęp 1 lit. a b-c str.18, InterRisk OWU OC zatwierdzone uchwałą Nr 05/06/07/2021 Klauzula Nr 2 – OC Pracodawcy ustęp 1 str.7).Dlatego ocena czy zachodzi odpowiedzialność towarzystwa ubezpieczeń zależy między innymi od tego czy wypadek towarzyszący pracy zdalnej stanowi jednocześnie wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Bez względu na praca jest wykonywana zdalnie czy w siedzibie pracodawcy byt wypadku przy pracy przesądzą te same przesłanki. Nie każdy uraz doznany w godzinach wykonywania pracy zdalnej, będzie wypadkiem przy pracy. Istotny jest między innymi związek funkcjonalny z pracą (M.Gładoch Praca zdalna. Kontrola trzeźwości. Nowelizacja Kodeksu Pracy. Komentarz Art.67³¹ pkt.8). Do wypadku przy pracy oczywiście nie dojdzie, jeśli pracownik dozna szkody wskutek wykonywania czynności związanych ze prowadzeniem gospodarstwa domowego pracownika np. zmywanie naczyń lub odkurzanie mieszkania (J. Żołyński Wypadek przy pracy a praca zdalna (w:) M. Mędrala (red.) Praca zdalna w polskim systemie prawnym str. 164). Niemniej w piśmiennictwie ów związek funkcjonalny traktowany bywa dość szeroko. Zdaniem M. Gładoch związek funkcjonalny będzie utrzymywany w trakcie czynności nie związanej z pracą, ale krótkotrwałej np. gdy w godzinach pracy zdalnej, gdy pracownik będzie przemieszczał się ze swojego domowego biura do kuchni, żeby zaparzyć sobie kawy (M.Gładoch Praca zdalna. Kontrola trzeźwości. Nowelizacja Kodeksu Pracy. Komentarz Art.67³¹ pkt.8).

W każdym razie wypadki przy pracy zdalnej się zdarzają. W 2022 i 2023 Państwowej Inspekcji Pracy stwierdziła po kilka takich takich zdarzeń w tym ze skutkiem śmiertelnym w każdym z tych lat.

Kancelaria brokerska

Pełna oferta ubezpieczeń

ANDIW BROKERS Sp. z o.o
tel. 696 48 76 75
broker@andiw.pl

Podróże służbowe a ubezpieczenie OC zakładu pracy

Polisa odpowiedzialności cywilnej firmy może stanowić źródło finansowania odszkodowania dla pracownika, który doznał wypadku w trakcie podroży służbowej, ale nie zawsze. Zależy to od kilku okoliczności. Analogicznie jak przy pracy zdalnej i w każdym innym przypadku należy zweryfikować czy zachodzi w ogóle odpowiedzialność cywilna pracodawcy. Tutaj także wykazanie winy zatrudniającego nieraz rodzi trudności. Pamiętając, że tylko niektóre wzorce umowne ubezpieczenia OC ogólnego obejmują szkody doznane przez pracowników ubezpieczonego w okolicznościach nie stanowiących wypadku przy pracy wedle art. 3 ustawy z 30.10.2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, rozstrzygnięcia wymaga czy dany wypadek podczas podróży służbowej stanowi równocześnie wypadek przy pracy. Ta kwalifikacja zdarza się (przykładem jest casus zakończony wyrokiem Wyrok SN 23.09.1998 II UKN 217/98), ale znacznie rzadziej niż mogły by się wydawać. Sprawy nie przesądza, nawet związek wypadku z wykonywaniem zadań powierzonych zatrudnionemu na czas podróży służbowej. W grę wchodzi stwierdzenie wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy (art.3 ustęp 2 pkt.1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych), który nie jest wypadkiem przy pracy. Identyczność skutków obu zdarzeń w dziedzinie ubezpieczeń społecznych nie oznacza wcale, że wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy zalicza się do wypadków przy pracy. Gdyby tak było, ustawodawca w art. 3 ustęp 2 ustawy wypadkowej zamiast zwrotu na równi z wypadkiem przy pracy … posłużyłby się sformułowaniem za wypadek przy pracy uważa się.., jak ma to miejsce w ustęp 1 i ustęp 3 art.3 wspomnianego aktu prawnego. Brzmienie żadnego z dostępnych na rynku OWU nie daje podstaw do rozszerzenia pojęcia wypadku przy pracy na wypadki z nim zrównane przez przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Typowa klauzula OC pracodawcy stanowi o objęciu ochroną wypadków przy pracy nie wzmiankując wypadku w czasie podroży służbowej czy innego wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych.

Podróże pracownicze nie rzadko odbywają się zagranicę, wiec dla zaistnienia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń znaczenie ma tak regulacja terytorialnego zakresu pokrycia. W zależności od OWU i zastosowanych klauzul dodatkowych pokrycie z reguły rozciąga się na terytorium RP albo państw Europy albo cały świat z lub bez terytorium USA i Kanady. Z tym, że we wielu wzorcach umownych przewiduje odpowiedzialność ubezpieczyciela za szkody związane z podróżami służbowymi pracowników nawet poza obszarami objętymi ochroną według zasad ogólnych. Przeważnie takie rozszerzenie dotyczy uszczerbków wyrządzonych przez pracowników podczas zagranicznych podróży służbowych (np. Wiener Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia § 3 ustęp 3 str.7). Jednakże spotkać także można formułę ochrony szkód powstałych w bezpośrednim związku z odbywaniem podróży służbowej przez pracowników (np. OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650 § 5 ustęp 2 str.9, ERGO Hestia OWU Odpowiedzialności Cywilnej z Tytułu Prowadzenia Działalności z dnia 1 sierpnia 2021 kod AB-OCD-01/21 § 7 ustęp 2 str.9, Allianz OWU OC dla Klientów Korporacyjnych § 5 ustęp 2 pkt 1 str.5). W kontekście roszczeń pracowników za konsekwencje wypadku w trakcie zagranicznej podróży służbowej taki niuans może okazać się bardzo istotny. Z resztą w tej materii znaczących szczegółów da się odnaleźć o wiele więcej. Np. Hestia w przeciwieństwie do Warty czyni wyjątek związany z podróżami służbowymi w terytorialnego zakresu ubezpieczenia, tylko jeśli celem podroży służbowej jest prowadzenie negocjacji handlowych, prezentacja wyrobów lub zakresu usług, udział w szkoleniach, konferencjach lub podobnych wydarzeniach, nie zaś wykonywanie prac, usług, realizacja dostaw bądź wprowadzanie do obrotu produktu. Można się także spotkać postanowieniami zrównującymi z podóżami służbowymi uczestnictwo w targach, wystawach, konferencjach, pokazach (np. Uniqa Klauzula dodatkowa Podróże służbowe – cały świat z włączeniem USA i Kanady Indeks UK/OC/007/01/01/08 ustęp 1 do Warunków Odpowiedzialności Cywilnej Indeks UK/OC/000/01/10/18). Z kolei OWU Allianz wyróżniają się traktowaniem szkód podczas wykonywania czynności służbowych jak uszczerbków wyrządzonych w trakcie podróży służbowych.

Jak wynika z powyższego, w wielu przypadkach granice ochrony zdeterminowane są przez rozumienie terminu podroż służbowa. Wobec powszechnego braku definicji tego pojęcia w OWU i postanowieniach dodatkowych (wyjątek Wiener Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia § 2 pkt 13 str.6) przyjmować należy znaczenie w występujące w języku prawnym które niekiedy znacząco odbiega od potocznego rozumienia. Do podróży służbowych nie sposób zakwalifikować przynajmniej niektórych przypadków permanentnego przemieszania się w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych serwisantów, przedstawicieli handlowych czy ogólniej pracowników mobilnych (Wyroki SN z 16.11.2009 II UK 114/09, 10.10.2012 II UK 72/12 za P.Prusikowski (w:) K. Baran (red.) Kodeks pracy. Komentarz. Tom II Art. 1-93 77⁵ punkt 4, Wyrok SA w Poznaniu z 12.06.2013 III AUa 31/13, w odmiennym kierunku B.Wagner (w:) L.Florek (red.) Kodeks pracy. Komentarz 77⁵Nb.9). Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że podrożą służbową nie jest np. wykonywanie zadań przez kierowcę w ramach międzynarodowych przewozów drogowych (art.2 pkt.7 i art. 21b ustawy z 16.04.2004 o czasie pracy kierowców). Od podróży służbowej należy odróżnić (od)delegowanie. W największym uproszeniu ta pierwsza odbyła się poza miejscowość której znajduje się siedziba pracodawcy w celu wykonania incydentalnie określonego zadania. Podróż służbowa ma z założenia charakter tymczasowy, krótkotrwały (Uchwała SN z 19.11.2008 I PZP 11/08), choć przepisy nie precyzją jak długo może trwać. Sąd Najwyższy w wyroku z 14.11.2013 II UK 204/13 wskazał, że okoliczność wykonywania pracy za granicą na podstawie czasowego (od)delegowania wyklucza możliwość zakwalifikowania tej sytuacji jako podróży służbowej, ale wielu prawników jest innego zdania. W OWU OC firmy można się też spotkać z terminem delegacja (np. PZU OWU odpowiedzialności cywilnej ogólnej ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 § 9 pkt.2 str.5), przez który rozumie się podróż służbową. Takie użycie słowa delegacja, choć występuje nawet w publikach naukowych (np. M. Szypniewski (w:) K.Walczak Ustawa o czasie pracy kierowców Art.2 pkt.18), nie wydaje się właściwe, gdyż sprzyja myleniu z (o)delegowaniem. Słowa delegacja używa się także na oznaczenie dokumentu – polecenie wyjazdu służbowego (Wyrok WSA we Wrocławiu z 26.01.2007 I SA/Wr 1332/06).

Według art. 77⁵§1 Kodeksu Pracy pracodawca ma obowiązek pokryć szereg kosztów związanych z podróżą służbową pracownika. Należą do nich między innymi niezbędne koszty leczenia za granicą nierefundowane w ramach systemu opieki zdrowotnej czy koszty transportu zwłok pracownika do Polski, jeśli zmarł za granicą (§ 19 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29.01.2013 w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej). Zresztą, skoro pracownik odbywa podróż w interesie zatrudniającego, to zwrot należy mu się nawet, jeżeli dana aktywność nie stanowi podroży służbowej (Wyroki SN z 12.03.2009 II PK 198/08, 5.05.2009 I PK 279/07 73). W każdym razie tylko niewielka część wymiennych wydatków będzie pokryta z polisy OC firmy, nawet jeśli zostanie zaopatrzona w klauzulę odpowiedzialności cywilnej pracodawcy. Wynika to z wielu względów. Ubezpieczenie OC zasadniczo obejmuje tylko odpowiedzialność odszkodowawczą, w której ramach nie zawsze mieści się pokrycie kosztów ponoszonych przez pracownika w trakcie podróży służbowej. Z pewnością znajdą się też zwolennicy tezy, że finansowanie kosztów związanych z podróżą pracowniczą w każdym przypadku stanowi wykonywanie umowy, a nie rekompensatę szkody. Należy też mieć świadomość, że choroba w tracie podroży służbowej może stanowić skutek długotrwałych powolnych oddziaływań, a w takich okoliczność odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń z ubezpieczenia OC niemal zawsze jest wyłączona. Na dodatek znaczenie mają wskazane już wyżej wykazanie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej takie zwłaszcza winy i kwalifikacja przyczyny przyczyny kosztów jako wypadku przy pracy.

Koszty leczenia i repatriacji zwłok pracownika przebywającego za granicą ubezpieczyciel może pokryć za pracodawcę na podstawie umowy ubezpieczenia kosztów leczenia za granicą. Odpowiedzialność z takiej polisy powstaje niezależnie od zaistnienia przesłanek odpowiedzialności cywilnej pracodawcy. Przeważnie świadczenie z ubezpieczenia kosztów leczenia za granicą wypłacane jest niezależnie również od tego czy pobyt ubezpieczonego pracownika kwalifikuje się jako podroż służbowa. Istotne natomiast to, że że ochrona z tej polisy nie udzielana w kraju stałego zamieszkania (rzadziej także w pakuje w którym odprowadza składkę na społeczne ubezpieczenie zdrowotne). Pokrycie kosztów leczenia pracownika za granicą to tylko jedna z wielu funkcji ubezpieczenia nazywanego Corporate Travel Insurance lub Business Travel Insurance. Z reguły w ramach takiej umowy ubezpieczyciel finansuje także koszty podroży osoby mającej zastąpić pracownika, który uległ wypadkowi lub zachorował za granicą. Jeśli w skutek wypadku w tracie pobyty zagranicą zatrudnionego uszkodzony lub utracony zostanie sprzęt elektronicznych lub przedmioty osobiste niezbędne do realizacji celu podróży, przeważnie liczyć można za pokrycie z polisy kosztów dostarczenia zapasowego ekwipunku. Na ogół pokrywane są także koszty dostarczenia utraconego /uszkodzenie sprzętu. W pakiecie ze świadczeniami medycznymi oferowane przeważnie jest także od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW), ubezpieczenie bagażu czy oc w życiu prywatnym. Szczegóły ubezpieczenia Corporate Travel Insurance zostały opisane w artykule Ubezpieczenie pracowników w zagranicznych podróżach służbowych. Informacje o relacjach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy z innymi polisami znajdują się poniżej.

Warto mieć świadomość, że tylko cześć wzorców umownych OC firmy osobno regulują kwestię pracowniczych podróży. Niekiedy postanowienia dotyczące tej materii znajdują się dodatkowych module, które ograniczony jest podlimitem odpowiedzialności oraz wyższą franszyzą /udziałem własnym czy dedykowanymi obostrzeniami o charakterze przedmiotowym. Przykładowo Uniqa poza pokryciem pozostawia szkody polegające na stłuczeniu przedmiotów szklanych (Uniqa Klauzula dodatkowa Podróże służbowe – cały świat z włączeniem USA i Kanady Indeks UK/OC/007/01/01/08 ustęp 2 do Warunków Odpowiedzialności Cywilnej Indeks UK/OC/000/01/10/18). Z drugiej strony zakres takich rozszerzeń może pozytywnie zaskakiwać. Wspominana klauzula w Uniqa obejmuje bowiem pomieszania wzięte w najem w związku z podróżami służbowymi, niezależnie od wykupienia modułu OC najemcy nieruchomości.

Abstrahując od kwestii OC pracodawcy warto dodać, że klauzula podroży służbowych okazuje się często nie wystarczająca, między innymi dlatego, że przeważnie ogranicza się do szkód wyrządzonych przez pracowników. Pomimo definiowania przez większość OWU pracownika znacznie szerzej niż w Kodeksie Pracy, do pracowników nierzadko nie zalicza się członków zarządu, Rady Nadzorczej czy prokurentów.

Polisa a wypadek w drodze do i z pracy

Nierzadko pojawia się pytanie czy z OC pracodawcy mogą być zaspokajane roszczenia wynikające ze zdarzeń mających miejsce w drodze do pracy albo z pracy. In genere nie ma ku temu przeszkód formalnych, ale w większości przypadku nie należy liczyć na wypłatę z tej klauzuli za szkody powstałe w skutek wypadku w drodze do albo z pracy. Po pierwsze, aby zaistniała odpowiedzialność, z jakiekolwiek ubezpieczenia OC, bez względu na to czy zawiera rozszerzenie o OC pracodawcy, musi ją ponosić ubezpieczony wedle powszechnie obowiązujących przepisów prawa (zasada akcesoryjności). Dotyczy to raczej specyficznych stanów faktycznych, np. na pracownika wracającego z pracy spadnie fragment budynku zajmowanego przez pracodawcę. Po drugie, jak już stwierdzono, wiele klauzul odpowiedzialności cywilnej pracodawcy dotyczy tylko szkód powstałych w skutek wypadku przy pracy, a wypadek mających miejsce w drodze do pracy albo z pracy, zasadniczo nie należy do wypadków przy pracy. Wtedy trudno twierdzić też, że szkoda powstała w skutek wykonywania obowiązków na rzecz zatrudniającego lub pod jego kierownictwem. Kwalifikacja prawna była by inna gdyby do zdarzenia doszło w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Nie mniej jednak na rynku zdarzają się wzorce umowne, stanowiące wprost o możliwości pokrywania przez zakład ubezpieczeń roszczeń spowodowanych w drodze z i do pracy (np. Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 Klauzula 1 ustęp 1 lit c str.9) jak i takie, które tego rodzaju szkody wymieniają wśród wyłączeń (Uniqa Ogólne Warunki Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia Klauzula nr 1 OC pracodawcy ustęp 2 str.7).

OC firmy w kontekście wycieku danych pracowników

Wspominano już, że zdarzają klauzulę oc pracodawcy przewidujące pokrycie szkód wynikających z naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych (np. Wiener Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia Klauzula 3 ustęp 3 str.18, ERGO Hestia OWU Odpowiedzialności Cywilnej z Tytułu Prowadzenia Działalności z dnia 1 sierpnia 2021 kod AB-OCD-01/21 Klauzula 002 ustęp 1 lit. b-c str.18), jednakże wykracza to poza standard polskiego rynku. Znacznie szersze pokrycie szkód związanych z ujawnieniem, utartą, zniekształceniem wszelkich danych (nie tylko pracowników) zapewnić może ubezpieczenie cyber. Oczywiście polisy od ryzyk cybernetycznych występują w różnorodnych konfiguracjach, wiec każdą kwestię rozpaprywać na kanwie danego wzorca umownego i oferty. Jednakże produkt tego rodzaju przeważnie oprócz samego odszkodowania obejmuje finansowanie : kosztów notyfikacji naruszenia Prezesowi Urzędu Ochrony Danych Osobowych, wydatków na powiadomienie o incydencie osób, których dane zostały naruszone, refundację administracyjnej kary pieniężnej nałożonej przez PUODO. Warto też wspomnieć o opcji rozszerzeniu ubezpieczenia cyberrisk o następstwa działalność z działalności multimedialnej. Na podstawie tej klauzuli zakład ubezpieczeń przyjmuje odpowiedzialność cywilną za naruszenie : godności osobistej lub dobrego imienia, praw autorskich innych praw własności intelektualnej, prywatności w skutkiem publikacji w mediach przez ubezpieczonego. Przy czym nie u wszystkich ubezpieczycieli ten zakres rozciąga się na szkody doznane przez pracowników. Np. roszczeń pracowników nie obejmuje klauzula odpowiedzialności za treści rozpowszechniane w Internecie z ubezpieczenia cyber Generali (OWU CyberRED – kompleksowe ubezpieczenie ryzyk związanych z naruszeniem cyberbezpieczeństwa Sekcja 10 str. z związku z definicją osoby trzeciej w pkt.7 na str.16).

Czy pracodawca może być ubezpieczony

Czy ubezpieczenie środowiskowe obejmuje OC za szkody wyrządzone pracownikom ?

W wielu aspektach polisa dedykowana ryzykom środowiskowym uzupełnia OC z tytułu działalności gospodarczej. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej nawet zaopatrzone w klauzulę szkód środowiskowych w przeciwieństwie do polisy environmental nie dotyczy np. szkód wynikających z długotrwałych odziaływań czy zdarzeń innych niż emisja. Nie ulega wątpliwości, że pracownicy mogą doznać uszczerbku w skutek takich zdarzeń, Jednakże typowe wyłączenie w polisie środowiskowej stanowią uszczerbki doznane przez zatrudnionych (np. Ergo Hestia Ubezpieczenie Odpowiedzialności za Szkody w Środowisku z 24.09.2018 OC/OW057/1809 §3 ustęp 1 str.7, Colonnade Environmental Protect Ogólne Warunki Ubezpieczenia Odpowiedzialności za Szkody w Środowisku §4 pkt 5 str.7). Co więcej, z reguły tego obostrzenia nie można znieść ani ograniczyć. Zatem pracodawcy ubezpieczeni od ryzyk środowiskowym powinni wzbogacić ubezpieczenie oc ogólne o klauzulę oc pracodawcy, licząc się ze wspomnimy wyższej ułomnościami.

Polisa OC Pracodawcy a zakażenia, zatrucia, choroby zakaźne zatrudnionych

Od wybuchu epidemii koronawirusa coraz częściej zadaje się pytanie czy z ubezpieczania OC firmy pokrywane są szkody wynikające z zakażenia się chorobą zakaźną przez klientów czy pracowników. Przeważnie odpowiedź jest twierdzącą, choć należy poczynić przynajmniej kilka zastrzeżeń. Zasadniczo pokrycie z jakiejkolwiek polisy odpowiedzialności cywilnej uzależnione jest od pierwotnego istnienia odpowiedzialności ubezpieczonego wedle powszechnie obowiązujących przepisów prawa. W praktyce niełatwe może być wykazanie, że COVID czy inna choroba jest skutkiem okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi zakład pracy. W dalszej kolejności analizy wymaga treść OWU i postanowień dodatkowych. Wedle wielu wzorców umownych nawet w domyślnej konfiguracji ochrona rozciąga się na następstwa chorób zakaźnych (OWU WARTA EKSTRABIZNES PLUS o symbolu C7902 obowiązujące od 1.07.2023 § 39 ustęp 2 pkt.3 str.10), zakażeń czy zatruć pokarmowych, choć nie brakuje też produktów w których ochrona w tych obszarach udzielana jest na podstawie dedykowanych rozszerzeń innych niż klauzula Oc pracodawcy. Np. Powszechny Zakład Ubezpieczeń może wypłacić świadczenie za uszczerbek majątkowy powstały wskutek choroby zakaźnej wyłącznie przy zapatrzeniu umowy w moduł o nazwie Klauzula 66 Rozszerzenie zakresu odpowiedzialności o szkody spowodowane przeniesieniem chorób zakaźnych (OC za szkody spowodowane przeniesieniem chorób zakaźnych) (OWU Odpowiedzialności Cywilnej Ogólnej ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 Zarządu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej z 1.122020 str.16). Znacznie rzadziej dodatkowa klauzula jest niezbędna do pokrycia indemnifikacji za zatrucia pokarmowe pracowników (OWU Inter Partner INTER Partner zatwierdzone uchwałą Zarządu INTER Polska nr 78/2023 z 05.12.2023 Klauzula OC 23 Odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe z przeniesienia zatruć pokarmowych str.43). Z tym, że jak zwykle zarówno OWU i jak i jego rozszerzenia zawierają wyłączenia. Przekładowo cześć oferentów pozostawia poza pokryciem skutki zakażenia chorobami zakaźnymi wynikające z rażącego niedbalstwa. Interpolska nie będzie odpowiadać z klauzuli zatruć pokarmowych, jeśli choroba zostanie przeniesiona przez pracownika (Ibidem ustęp 2 pkt. 3). Nierzadko ochrona nie obejmuje następstw zarażenia HIV,BSE (Allianz OWU OC zatwierdzone uchwałą nr 187/2015 §4 ustęp 1 pkt.22 str.6, Colonnade OWU OC Odpowiedzialności Cywilnej Z Tytułu Prowadzonej Działalności Gospodarczej oraz Posiadania Rzeczy§ 6 pkt.7 str.6).

Ubezpieczanie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy a czyste straty finansowe

Z polisy OC przedsiębiorstwa zasadniczo nie zostaną pokryte szkody inne niż na rzeczy czy osobie (czyste straty majątkowe), bez względu na to czy zaopatrzy się ją klauzulą OC pracodawcy. Możliwe jest wprawdzie wzbogacenie pakietu o klauzulę czystych strat, ale przeważnie nie dotyczy ona szkód poniesionych przez pracowników lub obejmuje je w niewielkiej części. Wyżej przywołano już dość rzadki przypadek, gdy klauzula OC pracodawcy rozciąga się na czyste straty finansowe doznane przez ubezpieczonego w wyniku uchybienia przepisom o ochronie danych osobowych. Z kolei Colonnade proponuje osobną klauzulę, Nieuczciwych Praktyk Pracodawcy, która pokrywa między innymi czyste szkody majątkowe powstałe w wyniku molestowania, mobbingu, dyskryminacji czy bezprawnego zakończenie stosunku pracy. Przeważnie jednak świadczenie za uszczerbki wymienione w poprzednim zdaniu wypłacane jest na podstawie klauzuli EPLI (Employment Practices Liability Insurance), nazwane najczęściej ubezpieczeniem od naruszenia praw pracowniczych (rzadziej polisą od czynów bezprawnych pracodawcy). Ten produkt stanowiący przeważnie rozszerzenie polisy directors & officers liability, podobnie jak inne komponenty ubezpieczenia D&O, generalnie nie obejmuje szkód rzeczowych i osobowych. Zatem klauzula OC pracodawcy dodawana do ubezpieczenia OC firmy i ubezpieczenie EPLI, co do zasady dopełniają się wzajemnie.

Zdarza się, że w razie wypadku przy pracy, prócz wnoszenia roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu cywilnych, wszczynana jest sprawa karna, np. przeciwko kierownikowi zmiany, na której doszło do wypadku. Wtedy z ubezpieczenia naruszenia praw pracowniczych mogą zostać sfinansowane koszty: obrony przed zarzutami karnymi, stawiennictwa w formie ryczałtu dziennego, ochrony aktywów ubezpieczonego-pozyskania poręczenia majątkowego, pomocy psychologicznej. Przy czym niektóre OWU OC działalności gospodarczej również przewidują finansowanie kosztów obrony w postępowaniu karnym, ale tylko gdy ma to wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela i za jego wyraźną zgodą. Pokrywanie wydatków na obronę w sprawie karnej ma zapobiegać zasądzeniu odszkodowania w tym procesie (art. 46 KK) jak i dokonaniu niekorzystnych ustaleń, które rzutować będą na wynik postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 11 Kodeks Postępowania Cywilnego ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Związanie nie zachodzi, nawet. jeśli sąd karny stwierdził, że oskarżony dopuścił się czynu przestępnego, ale ustali także okoliczności wyłączając jego penalizację (np. niepoczytalność sprawcy, obronę konieczną, stan wyższej konieczności) (T. Ereciński (w:) T. Ereciński (red.) Komentarz KPC Tom I str. 162). W postępowaniu cywilnym nie można zmieniać ustaleń, co do elementów stanu faktycznego przestępstwa, zwłaszcza jego znamion, okoliczności (w tym czas miejsce), tożsamości i poczytalności sprawcy jak i stopienia winy zawartych w sentencji wyroku karnego, ale uzasadnienie nie jest wiążące (Wyroki SN z 10.07.2013 V CSK 393/12, z 21.02.2013 I CSK 373/12, oraz z 02.02.2012 II CSK 330/11). Niejako na marginesie dodać trzeba, że część OWU przewiduje finansowanie kosztów obrony w sprawach karnych limitem odrębnym względem ubezpieczenia albo bez konsumowania sumy ubezpieczenia.

Roszczeniom pracowniczym towarzyszą często także kontrole Państwowej Inspekcji Pracy i grzywny nakładane przez tę instytucję. W takim przypadku ubezpieczenie D&O z reguły zapewni pokrycie wydatków na pomoc prawnika w trakcie kontroli oraz przy odwołaniu od nałożonej kary. Jednakże większość zakładów ubezpieczeń nie refunduje z ubezpieczenia władz spółki kwoty grzywny, nawet jeśli polisa zawiera klauzulę kar pieniężnych. Jest to możliwe natomiast w ramach polisy skarbowej. (Więcej o w artykule Kary, grzywny a OC zarządu).

Klauzula Naruszenia Praw Pracowniczych

W Polsce Employment Practices Liability Insurance z reguły dystrybuowany jest jako komponent wspomnianego wyżej ubezpieczenia D&O (tzw. OC zarządu).Mimo, że polisa directors & officers liability zasadniczo ukierunkowana jest na zabezpieczenie członków zarządu i innych managerów oraz nadzorców, to ochrona z EPLI (czy porostu EPL) rozciąga się także pracowników nie pełniących funkcji kierowniczych .(Wyjątek to OWU OC członków władz spółki Allianz D&O protect § 2). W pokryciu mieści się między innymi zarzut mobbingu formułowany wobec (szeregowego) zatrudnionego przez innego pracownika. Ponadto przy odpowiedniej konfiguracji polisy władz organizacji, Employment Practices Liability Insurance może obejmować nawet samą osobę prawną. Takie rozszerzenie jest jak najbardziej zasadne, gdyż pozwanym może zostać pracodawca (spółka, fundacja, spółdzielnia), nawet jeśli samego czynu zabronionego (np. szykanowania) dopuścił się pracownik bez wiedzy i zgody przełożonych. Kodeks Pracy nakłada na zatrudniającego obowiązek zapobiegania przeciwdziałania mobbingowi i dyskryminacji, a od odpowiedzialności może się uwolnić, przez wykazanie podjęcia adekwatnych środków prewencyjnych (odnośnie mobbingu Wyrok SN z 03.08.2011 I PK 35/11). Roszczenia mogą zostać wniesiona także przeciw domniemanemu bezpośredniemu sprawcy osobie fizycznej – sprawcy jak i członkom organów zarządczych pracodawcy. W grę wchodzi także odpowiedzialność solidarna managerów, naruszającego jak i osoby prawnej (w tym kierunku odnośnie naruszenie dóbr osobistych Wyroki SN z 12.10. 2007 V CSK 249/07, z 03.12.2010 I PK 120/10, J.Sadomski (w:) K.Osajda (red.) Kodeks Cywilny. Komentarz Art.24.Pkt.14, odnośnie legitymacji czynnej członków zarządu spółek kapitałowych Wyrok SA w Lubinie z 09.04. 2014 I ACA 812/13, T.Szczurowski (w:) Z.Jara Kodeks spółek handlowych. Komentarz 2017 art. 300 Nb.2 str. 1224 odmiennie A.Kidyba Spółka Z Ograniczoną Odpowiedzialnością Art. 293 Nb.1).

Zakres przedmiotowy EPLI bywa też zróżnicowany u poszczególnych ubezpieczycieli. Warto przede wszystkim sprawdzić jak zdefiniowano naruszenie praw pracowniczych (czyn bezprawny pracodawcy). Najkorzystniejsze pod tym względem OWU mianem naruszenia praw pracowniczych określają faktyczne lub zarzucane osobie ubezpieczonej naruszenia przepisów prawa pracy lub innych przepisów prawa dotyczących istniejącego lub potencjalnego stosunku zatrudnienia. Nadal wielu ubezpieczycieli ogranicza pokrycie do wyliczonych enemeratywnie naruszeń (Generali OWU Kompleksowego Ubezpieczenia Odpowiedzialności Osób Zarządzających Spółką Kapitałową (D&O) przyjęte uchwałą Zarządu Generali Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. o numerze GNL/ob./7/12/2021 z dnia 17 grudnia 2021 roku i mające zastosowanie do umów ubezpieczenia zawieranych od dnia 20 stycznia 2022 roku pkt.6.16 str.20). W katalogu wszystkich oferentów mieszczą : się mobbing, dyskryminacja, bezprawne rozwiązanie stosunku pracy, rzadziej ochrona ubezpieczeniowa udzielania przy zarzutach odmowy wystawienia odpowiednich referencji czy stosowania niedozwolonych środków dyscyplinarnych. Odmienności między propozycjami dotyczącą także wyłączeń z pokrycia. Jako przykład służyć mogą zróżnicowane wyłączenia z zakresu zbiorowego prawa pracy czy terytorialnych aspektów ochrony. Przy czym warto mieć świadomość, że w klauzuli naruszenia praw pracowniczych przeważnie znacznie więcej obostrzeń ma zastosowanie do osoby prawnej (spółki, fundacji, spółdzielni) niż jej zarządzających.

W ubezpieczeniu EPL, jak w niemal wszystkich polisach związanych z zatrudnieniem występuje sporo istotnych niuansów różnicujących definicji pracownika stosowane przez poszczególnych ubezpieczycieli. Orientację utrudnia dodatkowo, to, że niektóre OWU D&O przyjmują inne rozumienie terminu pracownik na potrzeby klauzuli czynów bezprawnych pracodawcy, a inne dla pozostałych zakresów. Co więcej, zdarzają się oferenci limitujący ochronę EPLI do naruszeń dotyczących stosunków pracy, jednocześnie do katalogu ubezpieczonych w omawianej klauzuli zaliczając osoby zatrudnione bez funkcji managerskich czy nadzorczych, które nie są pracownikami według Kodeksu Pracy. Zatem w takim przypadku ustalanie odpowiedzialności ubezpieczyciela wymaga oceny z zastosowania innych kryteriów wobec osoby oskarżanej o naruszenie, i innych wobec rzekomej/rzeczywistej ofiary naruszenia.

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy

Nie powinno ujść uwadze, że odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw pracowniczych na ogół ograniczona jest podlimitem w ramach głównej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia kierownictwa spółki (organizacji). Powszechne są też udziału własne w szkodzie, sięgające kilkudziesięciu tysięcy złotych.

W ostatnich latach kilku ubezpieczycieli zaprzestało oferowania klauzuli EPL dla spółek i innych osób prawnych, tłumacząc to wysokim ryzykiem związanym z epidemią COVID-19. Niektóre zakłady ubezpieczeń gotowe są udzielać pokrycia w tym zakresie, tylko jeśli główny limit pokrycia wynosi 20 MLN lub więcej, inni proponują to rozszerzenie wyłącznie organizacjom, które wykupią wcześniej polisę D&O z klauzulą EPL dla spółki. Wymienione ograniczenia świadczą o tym, jak bardzo istotna może okazać się w najbliższym czasie ta klauzula.

Polisa odpowiedzialności cywilnej wobec pracowników a programy świadczeń pracowniczych

W ostatnich latach wyraźnie zyskały na znaczeniu pozapłacowe elementy wynagrodzenia nazwane benefitami pracowniczymi. Nawet w niedużej firmie niczym nadzwyczajnym nie jest dokonywanie przez pracodawcę wpłat na PPK, finansowanie abonamentu medycznego czy karnetu na siłownię, grupowego ubezpieczenia na życie. Za rozwojem programów benefisowych kroczą roszczenia z nimi związane, zwłaszcza gdy występuje znaczące zróżnicowanie świadczeń między poszczególnymi pracownikami lub otrzymanie gratyfikacji powiązane jest z indywidualnie wyznaczonymi celami. Generalnie nie należy liczyć na pokrycie takich szkód z OC pracodawcy, czy szerzej ubezpieczenia OC ogólnego firmy, głownie ze względu na obostrzenia dotyczące czystych strat finansowych. Roszczenie przeciwko władzom przedsiębiorstwa np. członków zarządu związane z nieprawidłowościami przy funkcjonowaniu programów świadczeń pracowniczych przeważnie są objęte wspomnianym wyżej ubezpieczeniem directors & officers liability. Jednakże nie brakuje wyjątków. Np. PZU nie odpowiada za roszczenia wynikłe z błędów w wyborze programów świadczeń socjalnych, emerytalnych lub Pracowniczych Programów Kapitałowych (PPK) na rzecz spółki albo jej pracowników, lub programów udziału w zyskach, programu świadczeń zdrowotnych lub jakiegokolwiek innego programu świadczeń pracowniczych ustanowionego przez Ubezpieczającego na rzecz pracowników Spółki lub jakichkolwiek ubezpieczeń na rzecz Spółki lub jej pracowników (OWU Odpowiedzialności Cywilnej Członków Władz Spółki ustalone uchwałą Zarządu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej nr UZ/246/2020 z dnia 3 września 2020 r.§ 7 pkt. 12). Mniejsze znaczenie ma wyłączenie naruszenia przepisów prawa USA dotyczącego składek emerytalnych w tym Employee Retirement Income Security Act of 1974 (ERISA) (Warta OWU Odpowiedzialności Członków Władz o symbolu C8210, wprowadzonych Uchwałą nr 282/2021 Zarządu TUiR „WARTA” S.A. z dnia 14 grudnia 2021 roku 4.5.1. Leadenhall D&O Ubezpieczenie z tytułu zarządzania spółką oznaczonych symbolem LW020/D&O/5. § 6 ustęp 1 lit. e). Natomiast trudności nastręcza zaaranżowanie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej dekowanego pracodawcy (np. spółce z.o.o). Z reguły pokrycia w tym zakresie nie zapewnia Employment Practices Liability, a przynajmniej w wersji domyślnie proponowanej przez większość ubezpieczycieli. Wyłącznie jedno Towarzystwo oferuje klauzulę programów świadczeń pracowniczych i tylko dodatek do polisy D&O.

Ubezpieczenie OC pracodawcy a należności związane śmiercią pracownika

Niezależnie od odszkodowania i zadośćuczynienia specyficznie rozumianej rodzinie zmarłego (czy w niektórych przypadkach spadkobiercom) pracownika należy się od pracodawcy szereg świadczeń wynikających z wygaśnięcia stosunku pracy z dniem śmierci zatrudnionego. Przykładem jest odprawa pośmiertna, ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, niewpłacone wynagrodzenie wraz dodatkami i premiami, należności z tytułu odbywania podróży służbowej, ryczałt za używanie przez pracownika własnego samochodu do celów służbowych czy używanie własnych narzędzi. Roszczenia z powyższych tytułów nie zostaną pokryte z ubezpieczenia OC zapatrzonego w klauzulę odpowiedzialności cywilnej pracodawcy, nawet jeśli przyczyną zgonu byłby zawiniony przez zatrudniającego wypadek przy pracy. Odprawa pośmiertna, wynagrodzenie pozostałe po zmarłych ekwiwalent nie ma mają charakteru odszkodowawczego (odnośnie nieodszkodowawczej natury odprawy pośmiertnej A.Sobczyk (w:) A.Sobczyk Kodeks Pracy. Komentarz Art. 93 Nb.1, B.Wagner (w:) L.Florek Kodeks Pracy. Komentarz Art. 93 Nb.18), co zasadniczo warunkuje możliwość wypłaty z jakiekolwiek ubezpieczenia OC. Na marginesie warto dodać, że z obowiązku zapłaty odprawy pośmiertnej (w całości lub części) zwalnia ubezpieczenie na życie pracowników przez pracodawcę (art.93 § 7 KP).

Pracownik w rozumieniu OWU

Wracając już do klasycznego OC pracodawcy, zwrócić uwagę trzeba na to, jak bardzo różnią się między sobą definicje pracownika stosowane przez poszczególnych ubezpieczycieli. Żadne z OWU do pracowników nie zalicza wyłącznie osób będących nimi w rozumieniu Kodeksu Pracy, ale na tym podobieństwa się kończą. W szczególności warto zwrócić uwagę czy według danego wzorca umownego pracownikami są :

pracownicy tymczasowi
osoby współpracujący z ubezpieczonym ramach działalności gospodarczej (Niektórzy ubezpieczyciele z pracownikami zrównują jednoosobowych przedsiębiorców tylko jeśli współpraca ma charakter wyłączny lub gdy przedsiębiorca wykonuje pracę osobiście według wytycznych ubezpieczonego i pod jego kontrolą Np. Uniqa OWU odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia § 2 pkt.7 str.2)
osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych (Część wzorców umownych odnośnie takich zatrudnionych wprowadza dodatkowo kryterium czasu, lub opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, czy prowadzenia działalności gospodarczej. Np. OWU PZU wprost stanowi, że do pracowników nie należą przedsiębiorcy współpracujący na umowy cywilnoprawne; OWU ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 § 6 pkt.14 str,4. Zdarzają się też ograniczenia do niektórych umów czy wykluczenia określonych rodzajów umów np. kontraktów managerskich. Np. Generali do pracowników zalicza tylko te osoby zatrudnione w oparciu o umowy prawa cywilnego, które świadczą prace na podstawie umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług zbliżonej do zlecenia; Generali Kompleksowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej 11.15 (2)str.33)
wolontariusze
praktykanci, stażyści.

Zresztą zróżnicowanie definicji pracownika występuje też w wielu innych ubezpieczeniach.

Definicje pracownika można poszerzać w rożnych kierunkach w drodze indywidualnych negocjacji, ale nie musi przynosić to wyłącznie korzyści. Np. jeśli uznanie danej osoby za pracownika wyłącza kwalifikację do podwykonawców a klauzula OC wzajemnej (cross liability) przewiduje pokrycie szkód doznanych przez ubezpieczoną spółkę od podwykonawców, ale nie od pracowników to bardziej pojemna definicja pracownika w tym aspekcie zawęża pokrycie ubezpieczeniowe. Nie jest to przykład teoretyczny. Z takim kształtem wzorca umownego można się spotkać przynajmniej u kilku ubezpieczycieli oferujących OC firmy (np. § 2 ustęp 11 str.5 w związku z Klauzula 2 ustęp 3 str.10 OWU Alllianz).

Tylko część OWU jednoznacznie przesądza czy OC pracodawcy obejmuje szkody wyrządzone pośrednio osobom trzecim przy szkodzie doznanej przez pracownika. Np. Jeśli pracownik zginie w wyniku wypadku przy pracy, członkowie rodziny mają prawo dochodzić wyrównania szkody majątkowej wynikającej z pogorszenia warunków życiowych oraz zadośćuczynienia. Przykładowo wzorce umowne stosowane przez Colonnade i Generali akcentują istnienie pokrycia tych uszczerbków z klauzuli odpowiedzialności cywilnej pracodawcy (Colonnade OWU OC Odpowiedzialności Cywilnej Z Tytułu Prowadzonej Działalności Gospodarczej oraz Posiadania Rzeczy§ 14 pkt.1 str.8-9; Generali Kompleksowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej 3.1.1(1) str.11). Wiele OWU stanowi po prostu, że OC pracodawcy dotyczy szkód poniesionych przez pracowników (np. InterRisk OWU OC zatwierdzone uchwałą Nr 05/06/07/2021 Klauzula Nr 2 – OC Pracodawcy ustęp 1 str.7), nie wspominając nawet o osobach trzecich, wiec rozstrzygnięcie nasuwa się samo. Jednakże sprawa nie jest taka oczywista w świetle spotykanych w obrocie praktyk. Na dodatek w OWU zdarza się niekonsekwencje. Tytułem przykładu można wskazać OWU Compensa, które z jednej strony stanowi, że ochrona ubezpieczeniowa z analizowanej klauzuli obejmuje określone szkody wyrządzone pracownikom ubezpieczonego, by nieco dalej wśród wyłączeń pokrycia OC pracodawcy wymienić szkody doznane przez inne podmioty niż pracownik lub jego osoby bliskie (Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 Klauzula 1 ustęp 1 lit a-c str.9 oraz Klauzula 1 ustęp 2 lit. b str.9). Według art. 15 ustęp 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, postanowienia umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia oraz innych wzorców umowy sformułowane niejednoznacznie, interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

Z emfazą podkreślić trzeba, że szerszy pod względem zakres klauzuli OC pracodawcy może nie być korzystny dla ubezpieczonego, jeśli dany uszczerbek podlega kompensacji w ramach zakresu podstawowego OC z tytułu działalności gospodarczej i posiadania mienia. Wynika to z faktu, że klauzula szkód wyrządzonych zatrudnionym, z reguły ograniczona jest limitem kwotowym, niższym od głównej sumy ubezpieczenia oraz znajdują do niej zastosowanie wyższe franszyzy lub udziały własne. Przy czym kilku ubezpieczycieli oferuje maksymalne sublimity do poziomów, w dzisiejszych czasach nieadekwatnych do potrzeb wielu ubezpieczonych. (Np. 500 000 PLN Saltus Ubezpieczenie Mienia i Odpowiedzialności Cywilnej Ubezpieczenie Pakietowe „Laborus” Klauzule Dodatkowe Klauzula 15 ustęp 3, 300 000 PLN TUW TUW Bezpieczny Biznes w TUW-ie Klauzula nr 28 Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy ustęp 7 str.35). Na dodatek powszechne zjawisko stanowią ograniczenia odpowiedzialności dotyczące jedynie tej klauzuli. Należą do nich zwłaszcza szkody w samochodach lub innych pojazdach mechanicznych, rowerach, w rzeczach pozostawionych w pojazdach silnikowych, w wartościach pieniężnych, szkody spowodowane przez choroby zawodowe, roszczenia regresowe podmiotów instytucji zobowiązanych do wypłaty świadczeń z tytułu wypadku. Znacznie rzadziej z pokrycia wyłączane są szkody w sprzęcie elektronicznym czy powstałe polegające na utracie mienia z przyczyn innych niż jego zniszczenie lub uszkodzenia (OWU Inter Partner zatwierdzone uchwałą Zarządu Inter Polska nr 52/2022 z dnia 04.10.2022 Klauzula OC 3 Odpowiedzialności cywilnej pracodawcy ustęp 3 pkt.4-5 str.39).

Część doktryny reprezentuje pogląd, według którego Kodeks Pracy wyczerpująco reguluje odpowiedzialność pracodawcy za szkody rzeczowe doznane przez pracownika w wyniku wypadku przy pracy (tak można wnioskować E.Maniewska (w:) K.Jaśkowski Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy Art. 237¹ KP akapit 3.2). Zatem niedopuszczalne roszczenia uzupełniające ochronę KP oparte np. na podstawie KC. Akceptacja tego zapatrywania, prowadzi to wniosku, że jeśli klauzula OC pracodawcy dotyczy jedynie uszczerbków doznanych w wyniku wypadku przy pracy, to wyłączenie z ochrony szkód w pojazdach samochodowych czy wartościach pieniężnych, pozbawione jest znaczenia, gdyż zgodnie z art. 237¹ §2 KP pracodawca (a co za tym idzie ubezpieczyciel) nie ma obowiązku naprawiania szkody pracownika, polegającej na uszkodzeniu lub utracie pojazdów samochodowych czy wartości pieniężnych w skutek wypadku przy pracy. Rację trzeba jednak przyznać komentatorom uznającym, że możliwe dochodzenia przez pracownika naprawienia szkody nie objętej 237¹ KP na podstawie przepisów KC (D.Dörre-Kolasa (w:) A.Sobczyk Kodeks Pracy. Komentarz 237¹ KP Nb.2 in fine, oraz jak się (T.Wyka (w:) K. Baran (red.) Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 2371 punkt 1).

Część ubezpieczycieli oferuje rozszerzenie na szkody w samochodach pracowników i to nawet, jeśli zniszczenie lub uszkodzenie pojazdu nie ma związku z wypadkiem przy pracy (OWU Inter Partner zatwierdzone uchwałą Zarządu Inter Polska nr 52/2022 z dnia 04.10.2022 Klauzula OC 3a Odpowiedzialności cywilnej za szkody w pojazdach samochodowych pracowników podczas wykonywania obowiązków służbowych na rzecz Ubezpieczonego str.39).Przy czym w tym, że w tym module spotkać można wyłączenie uszczerbków majątkowych wynikających z kradzieży, włamania i dewastacji.

Pozostawienie szkód polegających na wystąpieniu choroby zawodowej poza zakresem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy może zaskakiwać, ale jeśli przyjrzy się sprawie wnikliwe to łatwo odnaleźć dla tego uzasadnienie. Zgodnie z powyższymi uwagami, analizowana klauzula przeważnie dotyczy tylko wypadków przy pracy, w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Według tego aktu choroba zawodowa nie stanowi wypadku przy pracy. Sporadycznie we wzorcu umownym ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej firmy można natknąć się na definicją swoistą choroby zawodowej (np. Uniqa Klauzula dodatkowa odpowiedzialność pracodawcy Indeks/Index UK/OC/011/01/01/08 ustęp 2 do Warunków Odpowiedzialności Cywilnej Indeks UK/OC/000/01/10/18) , ale i tak wyklucza ona kwalifikację choroby zawodowej jako wypadku przy pracy.

Nie powinno umknąć uwadze, że pokrycie ubezpieczeniowe co do zasady nie obejmuje stanów będących wynikiem długotrwałych, powolnych oddziaływań, a właśnie takie czynniki powodują znaczną część chorób zawodowych. Ubezpieczyciele wzbraniają się przyjmowaniem finansowych skutków zmaterializowania się ryzyka choroby zawodowej, by zapobiegać sporom co do ich odpowiedzialności oraz próbom nadużyć, mając na względzie, że precyzyjne ustalenia chwili zapadnięcia na chorobę zawodową nieraz nastręcza poważnych trudności lub jest wręcz niemożliwe.

Skoro w OC zakładu pracy wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela za choroby zawodowe to a contrario pokrycie rozciąga się na choroby parazawodowe czyli znajdujące się poza zamkniętym katalogiem chorób zawodowych, ale których etiologia tkwi w środowisku pracy lub ma ono wpływ na rozwój choroby. Nie ulega dyskusji, że w takich przypadkach dopuszczalne jest dochodzenie odszkodowania od pracodawcy ( Wyrok SN z 2.10.2008 I PK 57/08), ale nie jest to łatwe ze względów dowodowych. Jako typowe przykłady schorzeń parazawodowych wymienia nadciśnienie czy zespoły przeciążeniowe kręgosłupa, mogące mieć wiele przyczyn nie związanych z zatrudnieniem. Rozstrzygnięcie, czy choroba parazwodowa objęta jest ubezpieczeniem OC z tytułu prowadzenia działalności komplikuje dodatkowo stopniowe powstawanie większości schorzeń tego rodzaju. Inną kwestią są zapisy ograniczające ochronę przed roszczeniami pracowników do następstw wypadku przy pracy. Przykładkami postanowień OC pracodawcy, jednoznacznie wyłączających z pokrycia skutki chorób parazawodowych jest ustęp 3 pkt 1 klauzuli OC 3 odpowiedzialności cywilnej pracodawcy na stronie 39 OWU Inter Partner zatwierdzone uchwałą zarządu Inter Polska nr 52/2022 z 04.10.2022, czy ustęp 3 pkt.2 Klauzuli 5 Włączenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy za następstwa wypadków przy pracy na str. 14 OWU OC Chubb (I/2023),ustęp 3 Klauzuli 2 OC Pracodawcy na str. 7, OWU OC zatwierdzone uchwałą zarządu InterRisk Nr 05/06/07/2021 , które wprost stanowią, że ubezpieczyciel nie odpowiada za szkody powstałe wskutek stanów chorobowych niewynikających z wypadków przy pracy w rozumieniu ustawy z 30.10.2002 o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Innymi słowy, przy takiej regulacji, zakład ubezpieczeń może wypłać świadczenia za następstwa chorób powstałych w następie wypadku przy pracy. Inną rzeczą jest, że nie każdy stan chorobowy stanowiący konsekwencję wypadku przy pracy będzie objęty odpowiedzialnością cywilną pracodawcy, gdyż zasadniczo dotyczy ona tylko normalnych następstw zdarzenia (granica adekwatnego związku przyczynowego). Jeśli zaistnieje nova causa interveniens odpowiadać za jej skutki może ktoś inny niż pracodawca, czy jego ubezpieczyciel.

Sporadycznie zdarza się, że poza zakresem pokrycia ubezpieczenia OC pracodawcy pozostają skutki zawałów i udarów (np. Allianz OWU OC zatwierdzone uchwałą nr 187/2015 Klauzula 6 ustęp 3 pkt.1 in fine str.8), co jest o tyle nie korzystne, że takie te zdarzenia medyczne, w szczególnych okolicznościach, mogą stanowić wypadek przy pracy za który odpowiedzialność cywilną ponosi pracodawca (odnośnie udaru Wyroki SN z 21.04.1977 III PRN 17/77, 29.01.1997 II UKN 70/96) (odnośnie zawału Wyrok SN z 25.10.1994 II URN 38/94, Wyrok SA w Katowicach z 13.01 2022 AUa 2165/19)

Oferta wszystkich ubezpieczeń

broker@andiw.pl

tel. 696487675

OC pracodawcy – zakres temporalny

W ubezpieczeniu OC z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia w Polsce standard rynkowy stanowi trigger loss occurrence. W uproszczeniu zaistnienie odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń, uzależnione jest od powstania szkody w okresie ubezpieczenia (np. śmierć pracownika, uszkodzenie rzeczy). Przy, licznie występujących w OC pracodawcy, szkodach osobowych warto wiedzieć o powszechnie stosowanej klauzuli interpretacyjnej. W większości OWU można znaleźć postanowienie w razie wątpliwości co do momentu powstania szkody osobowej nakazuje przyjęcie, gdy poszkodowany po raz pierwszy skontaktował się z lekarzem w związku z objawami, które były podstawą roszczenia (PZU OWU odpowiedzialności cywilnej ogólnej ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 § 7 ustęp 8 str.5).

Nie powinno umknąć uwadze w niektórych modułach rozszerzających pokrycie zdarzają się rozmaite odmienne regulacje czasowego zakresu ochrony. W OC pracodawcy poza triggerem loss occurrence niekiedy ochronę limituje się dodatkowo, wymogiem wystąpieniem zdarzenia wyrządzającego szkodę w okresie ubezpieczenia (np. tak w odniesienie do wypadków przy pracy Allianz OWU OC zatwierdzone uchwałą nr 187/2015 Klauzula 6 ustęp 3 pkt.4 str.8)

Potrzeba ubezpieczenia odpowiedzialności pracodawcy

Nie należy jednak sądzić, że klauzula OC pracodawcy przydaje się rzadko, albo że kwoty wypłat są niewielkie. Według danych GUS tylko w 2022 zgłoszono 66 606 osób poszkodowanych w wypadku przy pracy. Ofiara ma prawo wystąpić o zwrot kosztów: leczenia, rehabilitacji, specjalnego żywienia, dostosowania do życia w niepełnosprawności (np. budowa podjazdu dla wózka inwalidzkiego), przyuczenia do nowego zawodu. Orzecznictwo dostarcza rozmaitych przykładów kosztów składających się na szkodę według powszechnie obowiązujących zasad odpowiedzialności cywilnej. Np. okazuje się, że ofiara deliktu wybiera się na urlop to odpowiedzialna za szkodę ma pokryć np. różnicę między ceną biletu w warunkach dostawanych do stanu zdrowia poszkodowanego a standardową opłatą za przelot. Rekompensacie jak część szkody podlegają także koszty usług prawnika zaangażowanego przez osobę poszkodowaną, o ile działania jurysty przyczyniają się do uzyskania odszkodowania w ogólne lub w wyżej kwocie. Wydatki na samą protezę, w przypadku utraty kończyny, przekraczają niekiedy kilkaset tysięcy złotych. W grę wchodzi także renta z tytułu niezdolności do pracy lub ograniczenia zdolności do pracy. Prócz odszkodowania, sąd może zasądzić również zadośćuczynienie, czyli świadczenie za szkodę niemajątkową. Roszczenia bywają jeszcze wyższe w razie śmierci pracownika. Bliscy mogą domagać się zarówno jednorazowego odszkodowania (obejmującego między innymi koszty leczenia i pogrzebu, rekompensatę za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej), renty i zadośćuczynienia.

Ciężar ekonomiczny roszczeń pracownika może być trudno udźwignąć nie tylko, ze względu na zakres, ale i nagłość odpowiedzialności cywilnej pracodawcy. Zgodnie z art. 444 KC. na żądanie poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody, powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Tego rodzaju roszczenie przysługuje niezależnie od tego czy poszkodowany posiada środki na pokrycie szkody (I. Długoszewska-Kruk (w:) M.Załucki Kodeks Cywilny Komentarz Art. 444 Nb.4), ani czy pozwala na stan majątkowy odpowiedzialnego. Przytoczony przepis przewiduje także renta tymczasową, jeśli w chwili orzekania nie da się dokładnie określić wielkości szkody.

Kolejny przykład stanowi odpowiedzialność odszkodowawcza za utratę lub uszkodzenie przez pracowniku w wyniku wypadku przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych (T.Wyka (w:) K. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 237¹punkt 3). Do przedmiotów osobistych należą zwłaszcza okulary (D.Dörre-Kolasa (w:) A.Sobczyk Kodeks Pracy. Komentarz 237¹ KP Nb.1), (przynajmniej niektóre) ubrania. telefon komórkowy (według D.Dörre-Kolasy można się zastanowią nad zaliczeniem do tej grupy telefonu Ibidem).

Ponadto mało kto zdaje sobie sprawę, że pracodawca, z resztą nie tylko on, może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą nawet jeśli nie zawinił. Dotyczy to między szkód wyrządzonych przy funkcjonowaniu przedsiębiorstwo wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (Wyrok SN z 04.06.1997 II UKN 158/97 odmiennie R. Celeda (w:) T.Zieliński (red.) Kodeks pracy. Komentarz str. 955), choćby bezpośrednią przyczyną szkody nie były siły przyrody (W.Dubis (w:) E.Gniewek (red) Art 435 Nb. 4 str.875, pośrednio Wyrok SN z 05.01.2001 V CKN 190/00 choć i w tej kwestii zdania prawników są podzielone). Jako przykład może posłużyć potknięcie się pracownika na schodach w siedzibie firmy. W takich okolicznościach niedopuszczalne jest umowne wyłączenie odpowiedzialności pracodawcy, względem pracownika z uwagi na treść art. 437 KC. Jednakże na ogół następstwa tego rodzaju szkód są objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej firmy, rozszerzonym o klauzulę OC pracodawcy.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przynosi wymierne korzyści nawet, jeśli roszczenia kierowane przeciwko ubezpieczonemu okażą się bezzasadne. Obrona w trwającym nieraz wiele lat postępowaniu sądowym nierzadko wymaga zaangażowania znacznych środków, które wykłada ubezpieczyciel, o ile dochodzone odszkodowanie może być objęte polisą. Zdziwienia raczej nie wywoła stwierdzenie, że wynik procesu sądowego w znacznej mierze zależy od kompetencji pełnomocnika, a pomoc najlepszych prawników bywa bardzo kosztowna. Nieco rzadziej OWU przewidują pokrycie kwoty zabezpieczenia sądowego.

Wyłożenie znacznej kwoty tytułem odszkodowania za szkody związane z wypadkiem przy pracy nie mając ubezpieczenia oc pracodawcy nastręcza trudności nawet zasobnym podmiotom zatrudniającym między ze względu na towarzyszące wypadkowi przy pracy straty i koszty. Pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku dopóki nie ustali jego przyczyn i okoliczności, co wiązać się może z wyłączeniem z użytkowaniem obiektów czy sprzętu potrzebnych w działalności pracodawcy. Nawet sam brak pracownika, który został poszkodowany nieraz powoduje kosztowny przestój firmie, a straty stają się bardziej prawdopodobne i mogą być większe gdy nie ma dostępu do składników przedsiębiorstwa zabezpieczonych na czas badania. Ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku oraz jego dokumentowanie odbywa się na koszt pracodawcy w trybie w określonym szczegółowo w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 01.07.2009 w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Nie sporządzenie dokumentacji wypadku przy pracy stanowi przestępstwo (art. 221 KK). Dodatkowo pracodawcę obciążają wydatki na : eliminacje lub ograniczające zagrożenie, udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz wdrożenie odpowiednich środków zapobiegających podobnym wypadkom.

W kontekście strat i kosztów przypomnieć należy, że wypadek przy pracy wiąże się nierzadko z odpowiedzialnością karną lub przynajmniej z próbami pociągania do niej. Wprawdzie nie istnieje przestępstwo, które można by nazwać spowodowaniem czy dopuszczeniem do wypadku przy pracy, ale w związku z takimi zdarzeniem nierzadko stawia się zarzuty narażenia pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu przez niedopełnienie obowiązku dbałości o bezpieczeństwo i higienę pracy stypizowane w artykule 220 Kodeksu Karnego. Penalizacji na podstawie tego przepisy podlega zarówno działanie i jak zaniechanie odpowiedzialnego za BHP prowadzące do narażenia pracownika (M.Budyn-Kulik(w:) M.Budyn-Kulik i inni Kodeks karny. Komentarz aktualizowany art. 220 pkt. 2), choćby niedopełnienie obowiązku miało charakter nieumyślny. Pomijając bardzo rzadką o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione
pod groźbą kary, generalnie postępowanie karne toczy się przeciwko osobom fizycznym. W analizowanym przypadku zarzutu mogą być postawione pracodawcy-osobie fizycznej, osobie kierującej pracownikami (np. prezes zarządu, brygadzista, kierownik działu) czy wykonujące zadania służby bhp i podobne. Sąd Najwyższy w wyrok z 19.2.2013 IV KK 216/12 słusznie zauważył, że względu na treść art. 212 pkt 1 KP z samego faktu kierowania pracownikami wynika obowiązek stałego czuwania nad tym, aby praca podległych pracowników przebiegała zgodnie z przepisami lub zasadami bhp, choćby taka konieczność nie była wzmiankowana w umowie łączącej danego managera z zakładem pracy. Wina jednego gwaranta standardów BHP, nie wyklucza winy innych podmiotów. W związku z tym samym zdarzeniem na podstawie art. 220 KK konsekwencje karne może być ponieść wiele osób. O ile koszty obrony w sprawie karnej mogą być pokryte z polisy D&O, względnie również z oc z tytułu działalności i posiadania mienia (patrz podrozdział ubezpieczanie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy a czyste straty finansowe) to grzywna nałożona za przestępstwo inne niż skarbowe nie może być refundowana z żadnego ubezpieczenia. Zatem przeświadczenie, że mając znaczne rezerwy finansowe można objeść się bez ubezpieczenia OC pracodawcy może być bardzo boleśnie zweryfikowane.

Ubezpieczenie OC pracodawcy a świadczenia z ZUS

Wyżej wspomniano, że ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy jest subsydiarne względem świadczeń należnych z ubezpieczenia społecznego. Pracownik nie może dochodzić odszkodowania, czy renty uzupełniającej, przed rozstrzygnięciem co do jego roszczeń o świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów ustawy wypadkowej (Wyrok SA w Rzeszowie z 18.12.2013 III APa 9/13, Wyrok SO w Częstochowie z 30.06.2006 IV P 5/16 odmiennie R. Sadlik, Zadośćuczynienie w razie wypadku przy pracy, Monitor Prawa Pracy 9/2014 str.468). Na marginesie warto dodać, że zdarzają się poglądy negujące dopuszczalność indemnizacji uzupełniającej względem wypłat z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (K. Ślebzak Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (w:) Studia z prawa pracy. Księga pamiątkowa ku czci doc. Jerzego Logi str.. 144 i n. M. Raczkowski Kilka uwag o cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy Praca i Zabezpieczenie Społeczne 4/2009 str.3 i n). Jednakże są, to odosobnione głosy, które nigdy nie zyskały aprobaty w judykaturze. Jeszcze większą rzadkością jest stanowisko przewidujące odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy tylko, gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo.

Nierzadko kwota świadczeń należnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ze wspominanych tytułów nie wyrównuje w całości szkody doznanej przez pracownika. Wysokość wypłat ze społecznego ubezpieczenia wypadkowego nie jest bezpośrednio zależna od finansowych rozmiarów uszczerbku majątkowego czy cierpień. W zależności od tego, czy wypadek przy pracy spowoduje uszczerbek na zdrowiu, czasową albo trwałą niezdolność do pracy, śmierć zatrudnionego o wysokości świadczenia z ZUS decydują różne okoliczności. Np. stopień uszczerbku na zdrowiu, średnie wynagrodzenie w gospodarce, długość tzw. stażu rentowego, ilość uprawnionych oraz ich relacja do ubezpieczonego. Innymi słowy kalkulacja opiera się o obiektywizację i upraszczające schematy, a nie indywidualnie wyliczanie szkody.

Różnica między ekonomicznym rozmiarem szkody, a kwotą należną z sytemu ubezpieczeń społecznych bywa szczególnie wyraźna w przypadku rent i świadczeń z tytułu okresowej niezdolności do pracy osób prowadzących działalność gospodarczą. Te osoby przeważnie odprowadzają składki do ZUS według zadeklarowanego przychodu, które jest znacznie niższy od rzeczywistego, co przekłada się na poziom świadczeń. Podobny problem występuje u pracowników zarabiających znacznie więcej od średniej, albowiem ich świadczenia wyliczane są według składek limitowanych ustawowo. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe ograniczona jest do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe to maksymalnie 250 % prognozowanego, miesięcznego, przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Odszkodowania z ustawy wypadkowej dla pracownika czy członków jego rodziny, determinowane są średnim wynagrodzeniem w gospodarce narodowej, a nie zarobkami konkretnej osoby. Zatem na przykład, wypłata za identyczny uszczerbek na zdrowiu będzie taki sama dla pracownika osiągającego dochody na poziomie minimalnej płacy zasadniczej, jaki i dla prezesa zarządu korporacji zarabiającego miesięcznie kilkaset tysięcy złotych.

Co gorsza, zdarzają się przypadki, gdy istnieje cywilna odpowiedzialność pracodawcy, a pracownikowi nic się nie należy na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym, z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Na przykład zgodnie z art.21 ustęp 2 tego aktu wypłata nie przysługuje, jeśli ubezpieczony w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Przyczynienie się poszkodowanego owszem może ograniczyć rozmiary indemnizacji (art. 362 KC), ale nie musi całkowicie pozbawiać prawa do odszkodowania. Dodać wypada, że z reguły wchodzi w grę naprawienie takiego uszczerbku, z ubezpieczenia odpowiedzialność cywilnej przedsiębiorstwa, zaopatrzonego w klauzulę OC pracodawcy. Wprawdzie okoliczność pozostawania pod wpływem alkoholu czy środków odurzających, w stanie nietrzeźwości stanowi jedno z wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczycieli. Jednak przeważnie dotyczy ono działań i zaniechań sprawcy szkody, a nie poszkodowanego. Z tym, że niektóre OWU nie regulują tej kwestii jednoznacznie (np. Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 § 4 ustęp 1 pkt.5 str.4 w związku z § 2 ustęp 20 str.3-4) bądź wyłączają rekompensatę za wszelkie szkody powstałe w następstwie spożycia alkoholu, narkotyków lub innych środków odurzających, substancji psychotropowych, środków zastępczych, lub nowych substancji psychoaktywnych bez względu na tych pod ich odzywaniem pozostawał sprawca czy poszkodowany (OWU Inter Partner zatwierdzone uchwałą Zarządu Inter Polska nr 52/2022 z dnia 04.10.2022 Klauzula OC 3 Odpowiedzialności cywilnej pracodawcy ustęp 3 pkt. 3 str.39). Z drugiej strony można wskazać także wzorce umowne bez wspominanego obostrzenia (np. OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650).

W starszej literaturze wyrażano zapatrywanie, jakoby nie przysługiwało odszkodowanie od pracodawcy za przedmioty uszkodzone lub utracone w związku z wypadkiem przy pracy, jeśli zajdzie okoliczność wyłączająca prawo do świadczeń z ustawy wypadkowej (E. Hofmańska, Odszkodowanie za przedmioty utracone, str. 23, W. Sanetra, O założeniach nowego systemu świadczeń, str. 6). Jednakże obecnie powszechną aprobatą cieszy się pogląd, według którego zaistnienie takich uwarunkować nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności cywilnej (K.Ślebzak (w) D.E Lach, K.Ślebzak, S. Samol Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz art. 21 pkt. 4 komentarza, (T.Wyka (w:) K. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 237¹punkt 3, M. Raczkowski, (w:) M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy, str. 900, pośrednio J.May Cywilnoprawna odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy za wypadek przy pracy Zeszyty Prawnicze 19.4 / 2019 str.103).

Zaliczenie świadczeń z innych ubezpieczeń

W doktrynie i orzecznictwie spotkać można bardzo zróżnicowane poglądy, odnośnie tego w jakim stopniu kwoty otrzymane z ZUS powinny być uwzględniane przy określenia odszkodowania należnego od pracodawcy (czy jego ubezpieczyciela). Większość prawników opowiada się za zaliczeniem w całości kwot należnych według przepisów ustawy wypadkowej na poczet odszkodowania. ale tylko za szkodę majątkową. W kwestii zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (szkoda niemajątkowa), zdaje się dominować stanowisko dopuszczające zarachowanie świadczeń z ubezpieczenia, choć nie przez proste odjęcie wymienionych wielkości (w tym kierunku Wyrok SN z 10.02.2021 I PSKP 7/21,Wyrok SA w Łodzi z 25.03.2015 III APa 2/15, J.May Cywilnoprawna odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy za wypadek przy pracy Zeszyty Prawnicze 19.4 / 2019 str.102). Zdaniem SN jednorazowe odszkodowanie należne ubezpieczonemu z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób powinno zostać wzięte pod uwagę przy określaniu wysokości zadośćuczynienia, jeżeli nie zostało w całości zużyte na pokrycie kosztów i wydatków związanych z uszczerbkiem na zdrowiu (czyli szkody majątkowej), co nie jest jednoznaczne z mechanicznym zmniejszeniem sumy zadośćuczynienia o kwotę wypłaconą tytułem jednorazowego odszkodowania. W innym orzeczeniu SN utrzymał Wyrok Sądu Apelacyjnego dopuszczający odliczenie od zadośćuczynienia jednorazowego odszkodowania, w zakresie w jakim, kwota ta przewyższała rzeczywistą wysokość szkody (Wyrok SN z 11.05.2022 I NSNc 246/21). Inaczej rzecz ujmując przyjęto, że mechaniczne, proste zmniejszenie zadośćuczynienia o wysokość jednorazowego odszkodowania, nie stanowi naruszenia prawa. Odmienne rozstrzygnięcia domagał się Rzecznik Praw Obywatelskich, który stał na stanowisku, że przy ustalaniu odpowiedniej sumy zadośćuczynienia utrwalona i prawidłowa wykładnia przepisów, pozwala uwzględnić kwoty odszkodowania z ustawy wypadkowej jedynie na niewielkim stopniu. Dodać wypada, że spór o wpływ świadczeń ZUS na zadośćuczynienie, ma w znacznym stopniu charakter akademicki, albowiem wysokość rekompensaty za krzywdę (szkoda niemajątkową) jest ocena. Sądom pozostawiono spory luz decyzyjny w tym zakresie, co niewątpliwie utrudnia wyznaczenie optymalnej sumy ubezpieczenia OC pracodawcy. Tym bardziej, że spotkać można się z poglądami bardzo dalekimi od wyżej zaprezentowanych. Sporadycznie zdarzają się prawnicy gotowi negować zasadność zaliczenia świadczeń ZUS na poczet zadośćuczynią od pracodawcy(Wyrok SN 07.02.2001 I PKN 241/00), czy nawet jakiekolwiek odszkodowania (np. K. Kolba Glosa do wyroku SN z 28.6.1972 I PR 182/72). Można też się zastanowić, czy wypłata z ubezpieczenia społecznego może być pomniejsza odszkodowania za szkodę rzeczową skoro, świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powiązane są z wystąpieniem szkody na osobie, a nie na rzeczy.

Dobrowolne Ubezpieczenia Osobowe a OC pracodawcy

Na ogół w doktrynie zgodnie przyjmuje się, że kwoty wypłacone z (prywatnego) dobrowolnego ubezpieczenia osobowego (np. NNW pracownika czy ubezpieczenia na życie) nie ulegają zaliczeniu na poczet odszkodowania (np. T. Wiśniewski (w:) J.Gudowski Kodeks cywilny. Komentarz. Tom 3. Zobowiązania. Część ogólna str. 65, Wyrok SA w Warszawie z 15.05.2018 V ACa 851/17). Dotyczy to zarówno szkód polegających na śmierci pracownika jak i jego rozstroju zdrowia. W tym kontekście pozbawiony znaczenia jest rodzaj uszczerbku (majątkowy czy niemajątkowy). Wyjątek stanowią te świadczenia, których rozmiar wynika ze szkody majątkowej (M.Kaliński (w:) A.Olejniczak (red.) Prawo Zobowiązań – Część Ogólna SPP T. 6 2018 wyd.4 str.169 Nb.142, B.Kucharski Świadczenie ubezpieczyciela w umowie ubezpieczenia mienia Rozdział 5.3.1). Jako egzemplifikację można wskazać ubezpieczenia np. od kosztów leczenia, refundacje protez, przeszkolenia zawodowego czy świadczenia w naturze – Assistance.

Przedmiotem dyskusji jest natomiast pomniejszanie odszkodowania o świadczenie ubezpieczeniowe należne poszkodowanemu – ubezpieczonemu z umowy dobrowolnego ubezpieczenia osobowego, zawartej na koszt podmiotu odpowiedzialnego za szkodę (aprobująco G.Bieniek, J.Gudowski (w:) J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II Art. 446 Nb.67) ,Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18.10. 2013 III APa 32/13, Uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 23-29.04.1965 , odmiennie P.Machnikowski, A.Śmieja (w:) A.Olejniczak (red.) Prawo Zobowiązań – Część Ogólna SPP T. 6 2018 wyd.4 Nb.818, M. Wałachowska (w:) M. Habdas, M.Fras, Komentarz KC, t. III, 2018, art. 446, Nb 89 lit. a)) Np. pracodawca finansuje składką na ubezpieczenie zatrudnionych. Przy czym niektórzy zwolennicy tego kontrowersyjnego poglądu opowiadają się za odjęciem pełnej kwoty wypłaty z ubezpieczenia od odszkodowania, jak i tacy, którzy poprzestają na stwierdzeniu, że w analizowanych okolicznościach świadczenie ubezpieczeniowe powinno być uwzględnione(ten drugi pogląd jak się zdaje między innymi A. Szpunar; Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci, str. 165). Godne odnotowania jest zastrzeżenie uczynione przez M. Safiana, który stwierdza, że niedopuszczalne jest zarachowanie kwoty należnej z tytułu wskazanego wyżej ubezpieczenia na odszkodowanie należne (pośrednio) poszkodowanemu, ponoszącemu ciężar ekonomiczny składki ubezpieczeniowej M. Safjan, (w:) K.Pietrzykowski (red.) Komentarz KC Tom I art. 446, Nb. 31).

Odprawa Pośmiertna a zakres roszczeń odszkodowawczych

Określeni ustawowo członkowie rodziny zmarłego pracownika przeważnie mają prawo domagać się od pracodawcy odprawy pośmiertnej i kilku innych świadczeń. Nie mają charakteru odszkodowawczego, i ich wysokość nie podlega zaliczenie na poczet odszkodowania (Wyroki SN z 3.06.1980 II CR 148/80, z 29.4.1981 IV CR 120/81), ani za uszczerbek majątkowy ani za krzywdę.

Czy ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy jest obowiązkowe ?

Przepisy prawa nie statuują obowiązku zawarcia ubezpieczenia OC pracodawcy. Jednakże taka potrzeba może wynikać z wymagań kontrahenta. Prima facie wydaje się bezcelowe oczekiwanie od kontrahenta zaaranżowania umowy ubezpieczenia, z której samemu i tak się nie otrzyma nigdy wypłaty. Jednakże jeśli ma się świadomość, że polisa OC często zapobiega nagłej niewypłacalności przedsiębiorstwa, wymóg jest jak najbardziej zrozumiały.

Jak uzyskać ochronę ? Ile kosztuje OC pracodawcy ?

Składka i zakres danych potrzebnych do przygotowania oferty ubezpieczenia OC pracodawcy zależy w znacznej mierze od tego dodatkiem do jakiej umowy będzie klauzula odpowiedzialności cywilnej zakładu pracy. Jak wspomniano na wstępie ochrona w tym zakresie prawie nigdy nie występuje samodzielnie, ale jako rozszerzenie ubezpieczenia OC z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i posiadania mienia czy znacznie rzadziej polisy odpowiedzialności cywilnej zawodowej. Przeważnie o omawiany dodatek nie można wzbogacić ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wchodzącego w skład ubezpieczenia ryzyk budowlanych czy montażowych CAR/EAR.

Specjalistyczną klauzulę OC pracodawcy oferują niemal wszystkie Towarzystwa Ubezpieczeń działu II. Z tym, że jak wynika z powyższych wywodów szczegóły i zakresy ukształtowane są dość różnorodnie, wiec warto skorzystać z pomocy doradcy posiadającego rozeznanie na rynku ubezpieczeniowym i w regulacjach prawnych.

Oprócz danych wymaganych zawsze do ubezpieczenie OC firmy, (np. profil działalności, obrót, szkodowość), przy rozszerzeniu ochrony o OC pracodawcy podać należy dodatkowo liczbę zatrudnionych. Jest to jeden z głównym czynników kształtujących cenę tego rozszerzenia. Na koszt klauzuli istotny wpływa ma także zakres działalności ubezpieczonego (zwłaszcza branża, określana za pomocą oznaczeń według PKD).

Spytaj brokera o ofertę ubezpieczenia OC pracodawcy

broker@andiw.pl

696487675