OC pracodawcy

Część uszczerbków wyrządzonych pracownikom przez podmiot zatrudniający może być pokryte w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej firmy nazywanego także OC ogólnym. Przy czym do rekompensowania niektórych szkód doznanych przez załogę wystarczy domyślny (minimalny) zakres OC, z tytułu powadzenia działalności czy posiadania mienia. Pokrycie niektórych wymaga dedykowanego rozszerzenia nazywanego powszechnie OC pracodawcy. Zdarzają się także uszczerbki, za które ubezpieczyciel nie będzie odpowiadał, bez względu na to czy na polisie znajdzie się klauzula OC pracodawcy, ponieważ klauzula odpowiedzialności cywilnej pracodawcy niekiedy tylko częściowo znosi wyłączenie dotyczące szkód, które ponoszą zatrudnieni. Na dodatek istnieje cały szereg innych obostrzeń np. uszczerbki spowodowane oddziaływaniem azbestu, dioksyn.

To czy dany przypadek objęty jest klauzulą dodatkową czy pakietem podstawowym zdeterminowane jest treścią OWU. Na polskim rynku można znaleźć bardzo różnorodne regulacje. Przykładowo Uniqa czy Hestia standardowo wyłączają odpowiedzialność za (niemal) wszystkie szkody wyrządzone pracownikom (Ogólne Warunki Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia § 6 ustęp 1 str.4). Na drugim biegunie sytuuje się PZU, który standardowo poza ochroną pozostawia tylko szkody doznane przez pracowników w związku z wypadkiem przy pracy.

Zakres klauzuli OC pracodawcy

Ubezpieczenie (klauzula) odpowiedzialności cywilnej pracodawcy do niedawna obejmowało przeważnie tylko szkody na osobie, jakich doznali pracownicy wskutek wypadku przy pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych i tylko w zakresie stanowiącym uzupełnienie świadczeń należnych na podstawie wskazanego aktu prawnego (np. OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650 Klauzula Nr 1 ustęp 1 str.14). Jednakże coraz częściej pokrycie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy rozciąga się na szkody rzeczowe czy nawet czyste straty finansowe, jakich doznał zatrudniony na skutek naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych (np. ERGO Hestia OWU Odpowiedzialności Cywilnej z Tytułu Prowadzenia Działalności z dnia 1 sierpnia 2021 kod AB-OCD-01/21 Klauzula 002 ustęp 1 lit. b-c str.18, Wiener Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia Klauzula 3 ustęp 3 str.18). Zdarzają się także klauzule przewidujące wypłatę świadczenia niezależnie od zaistnienia wypadku przy pracy w rozumieniu prawa. Egzemplifikację stanowi Klauzula 5 z Allianz OWU OC dla Klientów Korporacyjnych str. 11-12 OWU. Na podstawie jej postanowień zakład ubezpieczeń pokrywa, między innymi, szkody w rzeczach wyrządzone pracownikom ubezpieczonego, powstałe na skutek wykonywania obowiązków na rzecz i pod jego kierownictwem.

Nierzadko pojawia się pytanie czy z OC pracodawcy mogą być zaspokajane roszczenia wynikające ze zdarzeń mających miejsce w drodze do pracy albo z pracy. In genere nie ma ku temu przeszkód formalnych, ale w większości przypadku nie należy liczyć na wypłatę z tej klauzuli za szkody powstałe w skutek wypadku w drodze do albo z pracy. Po pierwsze, aby zaistniała odpowiedzialność, z jakiekolwiek ubezpieczenia OC, bez względu na to czy zawiera rozszerzenie o OC pracodawcy, musi ją ponosić ubezpieczony wedle powszechnie obowiązujących przepisów prawa (zasada akcesoryjności). Dotyczy to raczej specyficznych stanów faktycznych, np. na pracownika wracającego z pracy spadnie fragment budynku zajmowanego przez pracodawcę. Po drugie, jak już stwierdzono, wiele klauzul odpowiedzialności cywilnej pracodawcy dotyczy tylko szkód powstałych w skutek wypadku przy pracy, a wypadek mających miejsce w drodze do pracy albo z pracy, zasadniczo nie należy do wypadków przy pracy. Wtedy trudno twierdzić też, że szkoda powstała w skutek wykonywania obowiązków na rzecz zatrudniającego lub pod jego kierownictwem. Kwalifikacja prawna była by inna gdyby do zdarzenia doszło w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy. Nie mniej jednak na rynku zdarzają się wzorce umowne, stanowiące wprost o możliwości pokrywania przez zakład ubezpieczeń roszczeń spowodowanych w drodze z i do pracy (np. Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 Klauzula 1 ustęp 1 lit c str.9) jak i takie, które tego rodzaju szkody wymieniają wśród wyłączeń (Uniqa Ogólne Warunki Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia Klauzula nr 1 OC pracodawcy ustęp 2 str.7).

Z polisy OC przedsiębiorstwa zasadniczo nie zostaną pokryte szkody inne niż na rzeczy czy osobie (czyste straty majątkowe), bez względu na to czy zapatrzy się ją klauzulą OC pracodawcy. Możliwe jest wprawdzie wzbogacenie pakietu o klauzulę czystych strat, ale przeważnie nie dotyczy ona szkód poniesionych przez pracowników lub obejmuje je w niewielkiej części. Wyżej przywołano już dość rzadki przypadek, gdy klauzula OC pracodawcy rozciąga się na czyste straty finansowe doznane przez ubezpieczonego w wyniku uchybienia przepisom o ochronie danych osobowych. Z kolei Colonnade proponuje osobną klauzulę, Nieuczciwych Praktyk Pracodawcy, która pokrywa między innymi czyste szkody majątkowe powstałe w wyniku molestowania, mobbingu, dyskryminacji czy bezprawnego zakończenie stosunku pracy. Przeważnie jednak świadczenie za uszczerbki wymienione w poprzednim zdaniu wypłacane jest na podstawie klauzuli EPLI (Employment Practices Liability Insurance), nazwane najczęściej ubezpieczeniem od naruszenia praw pracowniczych. Ten produkt z kolei, nie obejmuje szkód rzeczowych i osobowych. Zatem klauzula OC pracodawcy dodawana do ubezpieczenia OC firmy i ubezpieczenie EPLI, co do zasady dopełniają się wzajemnie.

Zdarza się, że w razie wypadku przy pracy, prócz wnoszenia roszczeń odszkodowawczych w postępowaniu cywilnych, wszczynana jest sprawa karna, np. przeciwko kierownikowi zmiany, na której doszło do wypadku. Wtedy z ubezpieczenia naruszenia praw pracowniczych mogą zostać sfinansowane koszty: obrony przed zarzutami karnymi, stawiennictwa w formie ryczałtu dziennego, ochrony aktywów ubezpieczonego-pozyskania poręczenia majątkowego, pomocy psychologicznej. Przy czym niektóre OWU OC działalności gospodarczej również przewidują finansowanie kosztów obrony w postępowaniu karnym, ale tylko gdy ma to wpływ na odpowiedzialność ubezpieczyciela i za jego wyraźna zgodą. Niejako na marginesie dodać trzeba, że część OWU przewiduje finansowanie takich wydatków ponad sumę ubezpieczenia albo bez konsumowania sumy ubezpieczenia.

Roszczeniom pracowniczym towarzyszą często także kontrole Państwowej Inspekcji Pracy i grzywny nakładane przez tę instytucję. W takim przypadku ubezpieczenie D&O z reguły zapewni pokrycie wydatków na pomoc prawnika w trakcie kontroli oraz przy odwołaniu od nałożonej kary. Jednakże większość zakładów ubezpieczeń nie refunduje z ubezpieczenia władz spółki kwoty grzywny, nawet jeśli polisa zawiera klauzulę kar pieniężnych. Jest to możliwe natomiast w ramach polisy skarbowej. (Więcej o w artykule Kary, grzywny a OC zarządu).

W Polsce Employment Practices Liability Insurance z reguły dystrybuowany jest jako komponent wspomnianego wyżej ubezpieczenia D&O (tzw. OC zarządu). W zależności od konfiguracji danej polisy, EPLI może obejmować wyłącznie członków zarządu i innych managerów albo te osoby, jak i samą organizację. Zakres przedmiotowy bywa też zróżnicowany u poszczególnych ubezpieczycieli. Nie powinno ujść uwadze, że odpowiedzialność z tytułu naruszenia praw pracowniczych na ogół ograniczona jest podlimitem w ramach głównej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia kierownictwa spółki (organizacji).

W ostatnich latach wielu ubezpieczycieli zaprzestało oferowania klauzuli EPL dla spółek i innych osób prawnych, tłumacząc to wysokim ryzykiem związanym z epidemią COVID-19. Niektóre zakłady ubezpieczeń gotowe są udzielać pokrycia w tym zakresie, tylko jeśli główny limit pokrycia wynosi 20 MLN lub więcej, inni proponują to rozszerzenie wyłącznie organizacjom, które wykupią wcześniej polisę D&O z klauzulą EPL dla spółki. Wymienione ograniczenia świadczą o tym, jak bardzo istotna może okazać się w najbliższym czasie ta klauzula.

Analiza granic OC pracodawcy nie będzie pełna bez zwrócenia uwagi na to, jak bardzo różnią się między sobą definicje pracownika stosowane przez poszczególnych ubezpieczycieli. Żadne z OWU do pracowników nie zalicza wyłącznie osób będących nimi w rozumieniu Kodeksu Pracy, ale na tym podobieństwa się kończą. W szczególności warto zwrócić uwagę czy według danego wzorca umownego pracownikami są :

pracownicy tymczasowi
osoby współpracujący z ubezpieczonym ramach działalności gospodarczej (Niektórzy ubezpieczyciele z pracownikami zrównują jednoosobowych przedsiębiorców tylko jeśli współpraca ma charakter wyłączny lub gdy przedsiębiorca wykonuje pracę osobiście według wytycznych ubezpieczonego i pod jego kontrolą Np. Uniqa OWU odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia § 2 pkt.7 str.2)
osoby zatrudnione na umowach cywilnoprawnych (Część wzorców umownych odnośnie takich zatrudnionych wprowadza dodatkowo kryterium czasu, lub opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, czy prowadzenia działalności gospodarczej. Np. OWU PZU wprost stanowi, że do pracowników nie należą przedsiębiorcy współpracujący na umowy cywilnoprawne; OWU ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 § 6 pkt.14 str,4. Zdarzają się też ograniczenia do niektórych umów czy wykluczenia określonych rodzajów umów np. kontraktów managerskich. Np. Generali do pracowników zalicza tylko te osoby zatrudnione w oparciu o umowy prawa cywilnego, które świadczą prace na podstawie umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług zbliżonej do zlecenia; Generali Kompleksowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej 11.15 (2)str.33)
wolontariusze
praktykanci, stażyści

Zresztą zróżnicowanie definicji pracownika występuje też w wielu innych ubezpieczeniach.

Tylko część OWU jednoznacznie przesądza czy OC pracodawcy obejmuje szkody wyrządzone pośrednio osobom trzecim przy szkodzie doznanej przez pracownika. Np. Jeśli pracownik zginie w wyniku wypadku przy pracy, członkowie rodziny mają prawo dochodzić wyrównania szkody majątkowej wynikającej z pogorszenia warunków życiowych oraz zadośćuczynienia. Przykładowo wzorce umowne stosowane przez Colonnade i Generali akcentują istnienie pokrycia tych uszczerbków z klauzuli odpowiedzialności cywilnej pracodawcy (Colonnade OWU OC Odpowiedzialności Cywilnej Z Tytułu Prowadzonej Działalności Gospodarczej Oraz Posiadania Rzeczy§ 14 pkt.1 str.8-9; Generali Kompleksowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej 3.1.1(1) str.11). Wiele OWU stanowi po prostu, że OC pracodawcy dotyczy szkód poniesionych przez pracowników (np. InterRisk OWU OC zatwierdzone uchwałą Nr 05/06/07/202 Klauzula Nr 2 – OC Pracodawcy ustęp 1 str.7), nie wspominając nawet o osobach trzecich, wiec rozstrzygnięcie nasuwa się samo. Jednakże sprawa nie jest taka oczywista w świetle spotykanych w obrocie praktyk. Na dodatek w OWU zdarza się niekonsekwencje. Tytułem przykładu można wskazać OWU Compensa, które z jednej strony stanowi, że ochrona ubezpieczeniowa z analizowanej klauzuli obejmuje określone szkody wyrządzone pracownikom ubezpieczonego, by nieco dalej wśród wyłączeń pokrycia OC pracodawcy wymienić szkody doznane przez inne podmioty niż pracownik lub jego osoby bliskie (Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 Klauzula 1 ustęp 1 lit a-c str.9 oraz Klauzula 1 ustęp 2 lit. b str.9). Według art. 15 ustęp 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, postanowienia umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia oraz innych wzorców umowy sformułowane niejednoznacznie, interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia.

Z emfazą podkreślić trzeba, że szerszy pod względem zakres klauzuli OC pracodawcy może nie być korzystny dla ubezpieczonego, jeśli dany uszczerbek podlega kompensacji w ramach zakresu podstawowego OC z tytułu działalności gospodarczej i posiadania mienia. Wynika to z faktu, że klauzula szkód wyrządzonych zatrudnionym, z reguły ograniczona jest limitem kwotowym, niższym od głównej sumy ubezpieczenia oraz znajdują do niej zastosowanie wyższe franszyzy lub udziały własne. Przy czym kilku ubezpieczycieli oferuje maksymalne sublimity do poziomów, w dzisiejszych czasach nieadekwatnych do potrzeb wielu ubezpieczonych. (Np. 500 000 PLN Saltus Ubezpieczenie Mienia i Odpowiedzialności Cywilnej Ubezpieczenie Pakietowe „Laborus” Klauzule Dodatkowe Klauzula 15 ustęp 3, 300 000 PLN TUW TUW Bezpieczny Biznes w TUW-ie Klauzula nr 28 Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy ustęp 7 str.35). Na dodatek powszechne zjawisko stanowią ograniczenia odpowiedzialności dotyczące jedynie tej klauzuli. Należą do nich zwłaszcza szkody w samochodach lub innych pojazdach mechanicznych, rowerach, w rzeczach pozostawionych w pojazdach silnikowych, w wartościach pieniężnych, szkody spowodowane przez choroby zawodowe, roszczenia regresowe podmiotów instytucji zobowiązanych do wypłaty świadczeń z tytułu wypadku.

Część doktryny reprezentuje pogląd, według którego Kodeks Pracy wyczerpująco reguluje odpowiedzialność pracodawcy za szkody rzeczowe doznane przez pracownika w wyniku wypadku przy pracy (tak można wnioskować E.Maniewska (w:) K.Jaśkowski Komentarz aktualizowany do Kodeksu pracy Art 237¹ KP akapit 3.2). Zatem niedopuszczalne roszczenia uzupełniające ochronę KP oparte np. na podstawie KC. Akceptacja tego zapatrywania, prowadzi to wniosku, że jeśli klauzula OC pracodawcy dotyczy jedynie uszczerbków doznanych w wyniku wypadku przy pracy, to wyłączenie z ochrony szkód w pojazdach samochodowych czy wartościach pieniężnych, pozbawione jest znaczenia, gdyż zgodnie z art. 237¹ §2 KP pracodawca (a co za tym idzie ubezpieczyciel) nie ma obowiązku naprawiania szkody pracownika, polegającej na uszkodzeniu lub utracie pojazdów samochodowych czy wartości pieniężnych w skutek wypadku przy pracy. Rację trzeba jednak przyznać komentatorom uznającym, że możliwe dochodzenia przez pracownika naprawienia szkody nie objętej 237¹ KP na podstawie przepisów KC (D.Dörre-Kolasa (w:) A.Sobczyk Kodeks Pracy. Komentarz 237¹ KP Nb.2 in fine, oraz jak się (T.Wyka (w:) K. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 2371 punkt 1).

Pozostawienie szkód polegających na wystąpieniu choroby zawodowej poza zakresem ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pracodawcy może zaskakiwać, ale jeśli przyjrzy się sprawie wnikliwe to łatwo odnaleźć dla tego uzasadnienie. Zgodnie z powyższymi uwagami, analizowana klauzula przeważnie dotyczy tylko wypadków przy pracy, w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Według tego aktu choroba zawodowa nie stanowi wypadku przy pracy. Nie powinno umknąć uwadze, że pokrycie ubezpieczeniowe co do zasady nie obejmuje stanów będących wynikiem długotrwałych, powolnych oddziaływań, a właśnie takie czynniki powodują znaczną część chorób zawodowych. Ubezpieczyciele wzbraniają się przyjmowaniem finansowych skutków zmaterializowania się ryzyka choroby zawodowej, by zapobiegać sporom co do ich odpowiedzialności oraz próbom nadużyć, mając na względzie, że precyzyjne ustalenia chwili zapadnięcia na chorobę zawodową nieraz nastręcza poważnych trudności lub jest wręcz niemożliwe.

Skoro w OC zakładu pracy wyłączona jest odpowiedzialność ubezpieczyciela za choroby zawodowe to a contrio pokrycie rozciąga się na choroby parazawodowe czyli znajdujące się poza zamkniętym katalogiem chorób zawodowych, ale których etiologia tkwi w środowisku pracy lub ma ono wpływ na rozwój choroby. Nie ulega dyskusji, że w takich przypadkach dopuszczalne jest dochodzenie odszkodowania od pracodawcy ( Wyrok SN z 2.10.2008 I PK 57/08), ale nie jest to łatwe ze względów dowodowych. Jako typowe przykłady schorzeń parawodowych wymienia nadciśnienie czy zespoły przeciążeniowe kręgosłupa, mogące mieć wiele przyczyn nie związanych z zatrudnieniem. Rozstrzygnięcie, czy choroba parazwodowa objęta jest ubezpieczeniem Oc z tytułu prowadzenia działalności komplikuje dodatkowo stopniowe powstawanie większości schorzeń tego rodzaju. Inną kwestią są postanowienia ograniczając ochronę przed roszczeniami pracowników do następstw wypadku przy pracy.

Sporadycznie zdarza się, że poza zakresem pokrycia ubezpieczenia OC pracodawcy pozostają skutki zawałów i udarów (np. Allianz OWU OC zatwierdzone uchwałą nr 187/2015 Klauzula 6 ustęp 3 pkt.1 in fine str.8), co jest o tyle nie korzystne, że takie te zdarzenia medyczne, w szczególnych okolicznościach, mogą stanowić wypadek przy pracy za który odpowiedzialność cywilną ponosi pracodawca (odnośnie udaru Wyrok SN z 21.04.1977 III PRN 17/77, 29.01.1997 II UKN 70/96) (odnośnie zawału Wyrok SN z 25.10.1994 II URN 38/94, Wyrok SA w Katowicach z 13.01 2022 AUa 2165/19)

W ubezpieczeniu OC z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i posiadania mienia w Polsce standard rynkowy stanowi trigger loss occurrence. W uproszczeniu zaistnienie odpowiedzialności towarzystwa ubezpieczeń, uzależnione jest od powstania szkody w okresie ubezpieczenia (np. śmierć pracownika, uszkodzenie rzeczy). Jednakże, w niektórych klauzulach rozszerzających finalne pokrycie można natrafić na rozmaite odmienne regulacje czasowego zakresu ochrony. W OC pracodawcy poza triggerem loss occurrence niekiedy ochronę limituje się dodatkowo, wymogiem wystąpieniem zdarzenia wyrządzającego szkodę w okresie ubezpieczenia (np. tak w odniesienie do wypadków przy pracy Allianz OWU OC zatwierdzone uchwałą nr 187/2015 Klauzula 6 ustęp 3 pkt.4 str.8)

Potrzeba ubezpieczenia odpowiedzialności pracodawcy

Nie należy jednak sądzić, że klauzula OC pracodawcy przydaje się rzadko, albo że kwoty wypłat są niewielkie. Według danych GUS tylko w 2021 zgłoszono 68 777 osób poszkodowanych w wypadku przy pracy. Ofiara ma prawo wystąpić o zwrot kosztów: leczenia, rehabilitacji, specjalnego żywienia, dostosowania do życia w niepełnosprawności, przyuczenia do nowego zawodu. Wydatki na samą protezę, w przypadku utraty kończyny, przekraczają niekiedy kilkaset tysięcy złotych. W grę wchodzi także renta z tytułu niezdolności do pracy lub ograniczenia zdolności do pracy. Prócz odszkodowania, sąd może zasądzić również zadośćuczynienie, czyli świadczenie za szkodę niemajątkową. Roszczenia bywają jeszcze wyższe w razie śmierci pracownika. Bliscy mogą domagać się zarówno jednorazowego odszkodowania (obejmującego między innymi koszty leczenia i pogrzebu, rekompensatę za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej), renty i zadośćuczynienia.

Ciężar ekonomiczny roszczeń pracownika może być trudno udźwignąć nie tylko, ze względu na zakres, ale i nagłość. Zgodnie z art. 444 KC. na żądanie poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody, powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Tego rodzaju roszczenie przysługuje niezależnie od tego czy poszkodowany posiada środki na pokrycie szkody (I. Długoszewska-Kruk (w:) M.Załucki Kodeks Cywilny Komentarz Art 444 Nb.4), ani czy pozwala na stan majątkowy odpowiedzialnego. Przytoczony przepis przewiduje także renta tymczasowa., jeśli w chwili orzekania nie da się dokładnie określić wielkości szkody.

Ponadto mało kto zdaje sobie sprawę, że pracodawca, z resztą nie tylko on, może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą nawet jeśli nie zawinił. Dotyczy to między szkód wyrządzonych przy funkcjonowaniu przedsiębiorstwo wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody (Wyrok SN z 04.06.1997 II UKN 158/97 odmiennie R. Celeda, (w:) T.Zieliński (red.) Kodeks pracy. Komentarz str. 955), choćby bezpośrednią przyczyną szkody nie były siły przyrody (W.Dubis (w:) E.Gniewek (red) Art 435 Nb. 4 str.875, pośrednio Wyrok SN z 05.01.2001 V CKN 190/00 choć i w tej kwestii zdania prawników są podzielone). Jako przykład może posłużyć potknięcie się pracownika na schodach w siedzibie firmy. W takich okolicznościach niedopuszczalne jest umowne wyłączenie odpowiedzialności pracodawcy, względem pracownika z uwagi na treść art. 437 KC.

Kolejny przykład stanowi odpowiedzialność odszkodowawcza za utratę lub uszkodzenie przez pracowniku w wyniku wypadku przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych (T.Wyka (w:) K. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 237¹punkt 3). Do przedmiotów osobistych należą zwłaszcza okulary (D.Dörre-Kolasa (w:) A.Sobczyk Kodeks Pracy. Komentarz 237¹ KP Nb.1), (przynajmniej niektóre) ubrania. telefon komórkowy (według D.Dörre-Kolasy można się zastanowią nad zaliczeniem do tej grupy telefonu Ibidem).

Jednakże na ogół następstwa tego rodzaju szkód są objęte ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej firmy, rozszerzonym o klauzulę OC pracodawcy.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przynosi wymierne korzyści nawet, jeśli roszczenia kierowane przeciwko ubezpieczonemu okażą się bezzasadne. Obrona w trwającym nieraz wiele lat postępowaniu sądowym nierzadko wymaga zaangażowania znacznych środków, które wykłada ubezpieczyciel, o ile dochodzone odszkodowanie może być objęte polisą. Zdziwienia raczej nie wywoła stwierdzenie, że wynik procesu sądowego w znacznej mierze zależy od kompetencji pełnomocnika, a pomoc najlepszych prawników bywa bardzo kosztowna. Nieco rzadziej OWU przewidują pokrycie kwoty zabezpieczenia sądowego.

Ubezpieczenie OC pracodawcy a świadczenia z ZUS

Wyżej wspomniano, że ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy jest subsydiarne względem świadczeń należnych z ubezpieczenia społecznego. Pracownik nie może dochodzić odszkodowania, czy renty uzupełniającej, przed rozstrzygnięciem co do jego roszczeń o świadczenia, przysługujące na podstawie przepisów ustawy wypadkowej (Wyrok SA w Rzeszowie z 18.12.2013 III APa 9/13, Wyrok SO w Częstochowie z 30.06.2006 IV P 5/16 odmiennie R. Sadlik, Zadośćuczynienie w razie wypadku przy pracy, Monitor Prawa Pracy 9/2014 str.468). Na marginesie warto dodać,że zdarzają się poglądy negujące dopuszczalność indemnizacji uzupełniającej względem wypłat z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. (K. Ślebzak Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (w:) Studia z prawa pracy. Księga pamiątkowa ku czci doc. Jerzego Logi str.. 144 i n. M. Raczkowski Kilka uwag o cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy Praca i Zabezpieczenie Społeczne 4/2009 str.3 i n). Jednakże są, to odosobnione głosy, które nigdy nie zyskały aprobaty w judykaturze. Jeszcze większą rzadkością jest stanowisko przewidujące odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy tylko, gdy można mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo.

Nierzadko kwota świadczeń należnych od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ze wspominanych tytułów nie wyrównuje w całości szkody doznanej przez pracownika. Wysokość wypłat ze społecznego ubezpieczenia wypadkowego nie jest bezpośrednio zależna od finansowych rozmiarów uszczerbku majątkowego czy cierpień. W zależności od tego, czy wypadek przy pracy spowoduje uszczerbek na zdrowiu, czasową albo trwałą niezdolność do pracy, śmierć zatrudnionego o wysokości świadczenia z ZUS decydują różne okoliczności. Np. stopień uszczerbku na zdrowiu, średnie wynagrodzenie w gospodarce, długość tzw. stażu rentowego, ilość uprawnionych oraz ich relacja do ubezpieczonego. Innymi słowy kalkulacja opiera się o obiektywizację i upraszczające schematy, a nie indywidualnie wyliczanie szkody.

Różnica między ekonomicznym rozmiarem szkody, a kwotą należną z sytemu ubezpieczeń społecznych bywa szczególnie wyraźna w przypadku rent i świadczeń z tytułu okresowej niezdolności do pracy osób prowadzących działalność gospodarczą. Te osoby przeważnie odprowadzają składki do ZUS według zadeklarowanego przychodu, które jest znanie niższy od rzeczywistego, co przekłada się na poziom świadczeń. Podobny problem występuje u pracowników zarabiających znacznie więcej od średniej, albowiem ich świadczenia wyliczane są według składek limitowanych ustawowo. Roczna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe ograniczona jest do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy. Podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe to maksymalnie 250 % prognozowanego, miesięcznego, przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Odszkodowania z ustawy wypadkowej dla pracownika czy członków jego rodziny, determinowane są średnim wynagrodzeniem w gospodarce narodowej, a nie zarobkami konkretnej osoby. Zatem na przykład, wypłata za identyczny uszczerbek na zdrowiu będzie taki sama dla pracownika osiągającego dochody na poziomie minimalnej płacy zasadniczej, jaki i dla prezesa zarządu korporacji zarabiającego miesięcznie kilkaset tysięcy złotych.

Co gorsza, zdarzają się przypadki, gdy istnieje cywilna odpowiedzialność pracodawcy, a pracownikowi nic się nie należy na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym, z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Na przykład zgodnie z art.21 ustęp 2 tego aktu wypłata nie przysługuje, jeśli ubezpieczony w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Przyczynienie się poszkodowanego owszem może ograniczyć rozmiary indemnizacji (art. 362 KC), ale nie musi całkowicie pozbawiać prawa do odszkodowania. Dodać wypada, że z reguły wchodzi w grę naprawienie takiego uszczerbku, z ubezpieczenia odpowiedzialność cywilnej przedsiębiorstwa, zaopatrzonego w klauzulę OC pracodawcy. Wprawdzie okoliczność pozostawania pod wpływem alkoholu czy środków odurzających, w stanie nietrzeźwości stanowi jedno z wyłączeń odpowiedzialności ubezpieczycieli. Jednak zasadniczo dotyczy ono działań i zaniechań sprawcy szkody, a nie poszkodowanego. Z tym, że niektóre OWU nie regulują tej kwestii jednoznacznie (np. Compensa OWU OC zatwierdzone uchwałą Zarządu nr 14/07/2021 z dnia 09.07.2021 r. wraz z aneksem nr 1 zatwierdzonym Uchwałą Zarządu numer 11/09/2021 z dnia 21.09.2021 § 4 ustęp 1 pkt.5 str.4 w związku z § 2 ustęp 20 str.3-4). Z drugiej strony można wskazać także wzorce umowne bez wspominanego obostrzenia (np. OWU Warta Ubezpieczenia OC o symbolu C7650).

W starszej literaturze wyrażano zapatrywanie, jakoby nie przysługiwało odszkodowanie od pracodawcy za przedmioty uszkodzone lub utracone w związku z wypadkiem przy pracy, jeśli zajdzie okoliczność wyłączająca prawo do świadczeń z ustawy wypadkowej (E. Hofmańska, Odszkodowanie za przedmioty utracone, str. 23, W. Sanetra, O założeniach nowego systemu świadczeń, str. 6). Jednakże obecnie powszechną aprobatą cieszy się pogląd, według którego zaistnienie takich uwarunkować nie zwalnia pracodawcy z odpowiedzialności cywilnej (K.Ślebzak (w) D.E Lach, K.Ślebzak, S. Samol Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Komentarz art. 21 pkt. 4 komentarza, (T.Wyka (w:) K. Baran (red.), Kodeks pracy. Komentarz. Tom II. Art. 94-304(5) 237¹punkt 3, M. Raczkowski, (w:) M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy, str. 900, pośrednio J.May Cywilnoprawna odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy za wypadek przy pracy Zeszyty Prawnicze 19.4 / 2019 str.103)

Zaliczenie świadczeń z innych ubezpieczeń

W doktrynie i orzecznictwie spotkać można bardzo zróżnicowane poglądy, odnośnie tego w jakim stopniu kwoty otrzymane z ZUS powinny być uwzględniane przy określenia odszkodowania należnego od pracodawcy (czy jego ubezpieczyciela). Większość prawników opowiada się za zaliczeniem w całości kwot należnych według przepisów ustawy wypadkowej na poczet odszkodowania. ale tylko za szkodę majątkową. W kwestii zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę (szkoda niemajątkowa), zdaje się dominować stanowisko dopuszczające zarachowanie świadczeń z ubezpieczenia, choć nie przez proste odjęcie wymienionych wielkości (w tym kierunku Wyrok SN z 10.02.2021 I PSKP 7/21,Wyrok SA w Łodzi z 25.03.2015 III APa 2/15, J.May Cywilnoprawna odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy za wypadek przy pracy Zeszyty Prawnicze 19.4 / 2019 str.102). Zdaniem SN jednorazowe odszkodowanie należne ubezpieczonemu z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób powinno zostać wzięte pod uwagę przy określaniu wysokości zadośćuczynienia, jeżeli nie zostało w całości zużyte na pokrycie kosztów i wydatków związanych z uszczerbkiem na zdrowiu (czyli szkody majątkowej), co nie jest jednoznaczne z mechanicznym zmniejszeniem sumy zadośćuczynienia o kwotę wypłaconą tytułem jednorazowego odszkodowania. W innym orzeczeniu SN utrzymał Wyrok Sądu Apelacyjnego dopuszczający odliczenie od zadośćuczynienia jednorazowego odszkodowania, w zakresie w jakim, kwota ta przewyższała rzeczywistą wysokość szkody (Wyrok SN z 11.05.2022 I NSNc 246/21). Inaczej rzecz ujmując przyjęto, że mechaniczne, proste zmniejszenie zadośćuczynienia o wysokość jednorazowego odszkodowania, nie stanowi naruszenia prawa. Odmienne rozstrzygnięcia domagał się Rzecznik Praw Obywatelskich, który stał na stanowisku, że przy ustalaniu odpowiedniej sumy zadośćuczynienia utrwalona i prawidłowa wykładnia przepisów, pozwala uwzględnić kwoty odszkodowania z ustawy wypadkowej jedynie na niewielkim stopniu. Dodać wypada, że spór o wpływ świadczeń ZUS na zadośćuczynienie, ma w znacznym stopniu charakter akademicki, albowiem wysokość rekompensaty za krzywdę (szkoda niemajątkową) jest ocena. Sądom pozostawiono spory luz decyzyjny w tym zakresie, co niewątpliwie utrudnia wyznaczenie optymalnej sumy ubezpieczenia OC pracodawcy. Tym bardziej, że spotkać można się z poglądami bardzo dalekimi od wyżej zaprezentowanych. Sporadycznie zdarzają się prawnicy gotowi negować zasadność zaliczenia świadczeń ZUS na poczet zadośćuczynią od pracodawcy(Wyrok SN 07.02.2001 I PKN 241/00), czy nawet jakiekolwiek odszkodowania (np. K. Kolba Glosa do wyroku SN z 28.6.1972 I PR 182/72). Można też się zastanowić, czy wypłata z ubezpieczenia społecznego może być pomniejsza odszkodowania za szkodę rzeczową skoro, świadczynie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych powiązane są z wystąpieniem szkody na osobie, a nie na rzeczy.

Dobrowolne Ubezpieczenia Osobowe a OC pracodawcy

Na ogół w doktrynie zgodnie przyjmuje się, że kwoty wypłacone z (prywatnego) dobrowolnego ubezpieczenia osobowego (np. NNW pracownika czy ubezpieczenia na życie) nie ulegają zaliczeniu na poczet odszkodowania (np. T. Wiśniewski (w:) J.Gudowski Kodeks cywilny. Komentarz. Tom 3. Zobowiązania. Część ogólna str. 65, Wyrok SA w Warszawie z 15.05.2018 V ACa 851/17). Dotyczy to zarówno szkód polegających na śmierci pracownika jak i jego rozstroju zdrowia. W tym kontekście pozbawiony znaczenia jest rodzaj uszczerbku (majątkowy czy niemajątkowy). Wyjątek stanowią te świadczenia, których rozmiar wynika ze szkody majątkowej (M.Kaliński (w:) A.Olejniczak (red.) Prawo Zobowiązań – Część Ogólna SPP T. 6 2018 wyd.4 str.169 Nb.142, B.Kucharski Świadczenie ubezpieczyciela w umowie ubezpieczenia mienia Rozdział 5.3.1). Jako egzemplifikację można wskazać ubezpieczenia np. od kosztów leczenia, refundacje protez, przeszkolenia zawodowego czy świadczenia w naturze – Assistance.

Przedmiotem dyskusji jest natomiast pomniejszanie odszkodowania o świadczenie ubezpieczeniowe należne poszkodowanemu-ubezpieczonemu z umowy dobrowolnego ubezpieczenia osobowego, zawartej na koszt podmiotu odpowiedzialnego za szkodę (aprobująco G.Bieniek, J.Gudowski (w:) J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II Art 446 Nb.67) ,Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18.10. 2013 III APa 32/13, Uchwała pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN z dnia 23-29.04.1965 , odmiennie P.Machnikowski, A.Śmieja (w:) A.Olejniczak (red.) Prawo Zobowiązań – Część Ogólna SPP T. 6 2018 wyd.4 Nb.818, M. Wałachowska (w:) M. Habdas, M.Fras, Komentarz KC, t. III, 2018, art. 446, Nb 89 lit. a)) Np. pracodawca finansuje składką na ubezpieczenie zatrudnionych. Przy czym niektórzy zwolennicy tego kontrowersyjnego poglądu opowiadają się za odjęciem pełnej kwoty wypłaty z ubezpieczenia od odszkodowania, jak i tacy, którzy poprzestają na stwierdzeniu, że w analizowanych okolicznościach świadczenie ubezpieczeniowe powinno być uwzględnione(ten drugi pogląd jak się zdaje między innymi A. Szpunar; Wynagrodzenie szkody wynikłej wskutek śmierci, str. 165). Godne odnotowania jest zastrzeżenie uczynione przez M. Safiana, który stwierdza, że niedopuszczalne jest zarachowanie kwoty należnej z tytułu wskazanego wyżej ubezpieczenia na odszkodowanie należne (pośrednio) poszkodowanemu, ponoszącemu ciężar ekonomiczny składki ubezpieczeniowej M. Safjan, (w:) K.Pietrzykowski (red.) Komentarz KC Tom I art. 446, Nb. 31).

Czy ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej pracodawcy jest obowiązkowe ?

Przepisy prawa nie statuują obowiązku zawarcia ubezpieczenia OC pracodawcy. Jednakże taka potrzeba może wynikać z wymagań kontrahenta. Prima facie wydaje się bezcelowe oczekiwanie od kontrahenta zaaranżowania umowy ubezpieczenia, z której samemu i tak się nie otrzyma nigdy wypłaty. Jednakże jeśli ma się świadomość, że polisa OC często zapobiega nagłej niewypłacalności przedsiębiorstwa, wymóg jest jak najbardziej zrozumiały.

Jak uzyskać ochronę ? Ile kosztuje OC pracodawcy ?

Zasadniczo taki produkt nie występuje samodzielnie, ale jako klauzula standardowa do ubezpieczeniu OC z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej i posiadania mienia. Specjalistyczną klauzulę OC pracodawcy oferują niemal wszystkie Towarzystwa Ubezpieczeń działu II. Z tym, że jak wynika z powyższych wywodów szczegóły i zakresy ukształtowane są dość różnorodnie.

Oprócz danych wymaganych zawsze do ubezpieczenie OC firmy (np. profil działalności, obrót, szkodowość), przy rozszerzeniu ochrony o OC pracodawcy podać należy dodatkowo liczbę zatrudnionych. Jest to jeden z głównym czynników kształtujących cenę tego rozszerzenia. Na koszt klauzuli istotny wpływa ma także zakres działalności ubezpieczonego (zwłaszcza branża, określana za pomocą oznaczeń według PKD)

Przeważnie o omawiany dodatek nie można wzbogacić ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawodowej, ani OC wchodzącego w skład ubezpieczenia ryzyk budowlanych czy montażowych CAR/EAR.

Spytaj brokera o ofertę ubezpieczenia OC pracodawcy

broker@andiw.pl

696487675