Ubezpieczenie środowiskowe

Ubezpieczenie środowiskowe (EIL czyli Environmental Impairment Liability)

W ostatnich latach znacząco zwiększa się społeczna wrażliwość w kwestii ochrony środowiska naturalnego. W ślad za przemianami mentalnymi poszły zmiany prawne i powstało specjalistyczne ubezpieczenie środowiskowe, nazywane też ekologicznym, po angielsku Environmental Impairment Liability. Produkt jest już dostępny na rynku od kilkunastu lat, lecz nie cieszy się popularnością, gdyż w społeczeństwie brakuje wiedzy o potrzebach i możliwościach ubezpieczenia w tej materii. Polisy dotyczące ryzyk ekologicznych mylone bywają z gwarancjami środowiskowymi.

Ubezpieczenie ryzyk środowiskowych – spis treści

1. Zapotrzebowanie na ubezpieczenie środowiskowe
2. Zabezpieczenie roszczeń wymagane przez ustawy polisą lub gwarancją środowiskową
3. Zakresy ubezpieczenia od szkód w środowisku
4. Ubezpieczenia środowiskowe a inne polisy
5. Ile kosztuje ubezpieczenie ryzyk środowiskowych ?
6. Dla kogo ubezpieczenie ekologiczne ?
7. Ubezpieczenie środowiskowe a odpady
8. Gwarancja środowiskowa a polisa ekologiczna
9. Ubezpieczenie kosztów wykonania zastępczego
10. Zabezpieczenie roszczeń odpady
11. Ubezpieczenie paneli fotowoltaicznych
12. Doradztwo brokera ubezpieczeniowego

Dlaczego warto zawrzeć umowę ubezpieczenia ryzyk środowiskowych ?

Na potrzebę zaaranżowania polisy EIL wskazuje wiele uwarunkowań, a do istotniejszych należą : 

1. Powszechność i znaczne rozmiary szkód dotyczące oddziaływania na
   środowisko
2. Surowy reżim odpowiedzialności (zwłaszcza odpowiedzialność odszkodowawcza niekiedy oderwana od winy) 
3. Możliwość złożenia zabezpieczenia w formie ubezpieczenia (np.na podstawie ustawy o odpadach czy prawa ochrony środowiska) (czytaj dalej także o gwarancjach środowiskowych służących temu celowi)
4. Bardzo ograniczone możliwości objęcie ryzyk środowiskowych innymi ubezpieczeniami (np. OC firmy). 

 Szkody objęte ubezpieczeniami EIL

Nadal nie jest powszechna świadomość, że incydenty dotyczące środowiska zdarzają się powszechnie nawet przy wykonywaniu działalności, w których złożenie zabezpieczenia roszczeń w formie polisy lub gwarancji środowiskowej nie jest obligatoryjne. Według danych przedstawionych przez Colonnade, Państwowa Straż Pożarna w 2020 przeprowadziła około 10 000 interwencji związanych z ingerencją w środowisko. Zatem średnia wyniosła 27 incydentów dziennie. Nie znając wszystkich stanów faktycznych ani zakresu każdego z zawartych ubezpieczeń środowiskowych trudno oszacować ilość przypadków objętych ubezpieczeniem EKO. 

Ekonomiczne konsekwencje niedopuszczalnego oddziaływania na środowisko niekiedy przybierają astronomiczne rozmiary, gdyż neutralizacja skutków incydentu zajmuje całe dekady i przeważnie wymaga zaangażowania specjalistycznych podmiotów. Dotyczy to zwłaszcza odtworzenia gatunków chronionych, choć nie tylko. Okres remediacji zanieczyszczonej gleby po nielegalnym odwiercie w rurociągu paliwowym oszacowano na co najmniej 16 lat (Ł.Jastrzębski Ubezpieczenia środowiskowe to szkody, Miesięcznik Ubezpieczeniowy Przewodnik po dużych ryzykach 6/2018 str.79). Usunięcie zanieczyszczeń, choćby 20 arowej działki może kosztować miliony. Zdarza się, że szkodę powiększają dodatkowo korzyści utracone w wyniku wyłączenia z użytkowania z określonych zasobów. Takie uszczerbki mogą wystąpić zarówno w majątku samego sprawcy jak i u innych podmiotów. 

Przytłaczające bywają same wydatki na obronę przed próbami pociągnięcia do odpowiedzialności za ingerencję w elementy przyrody. Wynagrodzenia za pomoc ekspertów z tak specyficznej dziedziny jak prawo środowiskowe mogą stanowić pokaźny koszt. Wysokich nakładów wymagają także działania mające na celu odbudowę reputacji odpowiedzialnego. 

Odpowiedzialność prawna związana za środowiskiem

Niewiele trzeba by ingerencja w środowisko rodziła obowiązek odszkodowawczy. Konsekwencje tego rodzaju może nieść uchybienie nieumyślne, a w określonych przypadkach nawet niezależne od winy. Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie przewiduje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka w myśl reguły zanieczyszczający płaci. Wystąpienie negatywnej, mierzalnej zmiany stanu lub funkcji elementów przyrodniczych w :

• wodach
• gatunkach chronionych
• powierzchni ziemi
• chronionych siedliskach przyrodniczych

spowodowanej przez podmiot prowadzący działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku zobowiązuje go niezwłocznego do przeprowadzenia działań naprawczych na własny koszt. Jeżeli taka aktywność nie jest podejmowana Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska z urzędu wydaje decyzję administracyjną nakazującą przeprowadzenie określonych działań oraz może nałożyć grzywnę. Przepisy przewiduje także podjęcie działań przez sam organ ochrony środowiska, ale na koszt odpowiedzialnego (art.16 w związku z art.23 ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie). Do organu należy rozpatrzenie zgłoszenia o wystąpieniu szkody w środowisku złożone przez dowolną osobę. 

Co więcej, do zaistnienia odpowiedzialność wystarcza nawet samo bezpośrednie zagrożenie szkodą , rozumiane jako wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia szkody w środowisku w dającej się przewidzieć przyszłości (art.9 ustęp w związku z art.6 pkt.1 stawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie).

Na dodatek, korzystający ze środowiska odpowiadają solidarnie. Zatem z konieczności poniesienia całego ciężaru ekonomicznego działań zapobiegawczych czy naprawczych nie wyklucza okoliczność spowodowania zagrożenia czy uszczerbku także przez kogoś innego.

W dyskusjach o ubezpieczeniu ryzyk środowiskowych podnosi się, że ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie dotyczy tylko wysoce specyficznych podmiotów (np. prowadzący fermę trzody chlewnej do hodowli więcej niż 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kg, wykonujący działalność związaną z odzyskiem, unieszkodliwianiem, zbieraniem i transportem odpadów) i tylko czterech określonych elementów przyrodniczych (art. 6 ustęp.11 przywołanego aktu prawnego). Jednakże doświadczenia pokazują, że nawet w tych ramach szkody objęte polisami środowiskowymi nie należą do rzadkości. Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że oprócz podmiotów prowadzących działalność stwarzającą ryzyko szkody w środowisku w rozumieniu art. 3 ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, za szkodę w środowisku może odpowiadać także inny korzystający ze środowiska, o ile ponosi winę a szkoda wystąpiła w siedliskach lub gatunkach chronionych. Nie należy także zapominać, że tzw. ustawa szkodowa stanowi tylko jeden z wielu aktywów dotyczących odpowiedzialności za niedopuszczalną ingerencje w środowisko.

Art.322 prawa ochrony środowiska przewiduje między innymi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko według przepisów Kodeksu Cywilnego, z pewnymi modyfikacjami. Przy czym szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko należy odróżnić od szkód w środowisku w rozumieniu ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku czy nawet szkód w elementach przyrodniczych składających się na definicję środowiska z art. 3 pkt.39 ustawy prawo ochrony środowiska (szkód środowiskowych sensu largo). Każda szkoda w środowisku będzie jednocześnie szkodą spowodowaną oddziaływaniem na środowisko. W przeciwieństwie do szkód w środowisku szkoda spowodowana oddziaływaniem na środowisko obejmuje szkody na osobie oraz szkody na mieniu niebędącym elementem środowiska (D.Littwin Odpowiedzialność Cywilnoprawna za szkodę w środowisku – pojęcie, zakres, podstawy Humanistyka I Przyrodoznawstwo 27/2021 str.84, A.Lipiński, J. Jendrośka (red.) Ustawa – Prawo ochrony środowiska. Komentarz str.815). Jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego z roszczeniem odszkodowawczym może wystąpić Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego oraz organizacja ekologiczna.

W popularyzatorskich publikacjach o prawnych konsekwencjach uszczerbków w elementach przyrody uparcie powtarza się, że ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie przewiduje odpowiedzialność na zasadzie ryzyka ufundowaną na idei Polluter Pays Principle. Jednakże odpowiedzialność oderwana od winy nie jest żadnym ewenementem. W prawie administracyjnym występuje dość powszechnie. Co więcej, nie wychodząc poza problematykę ochrony środowiska naturalnego można wskazać przykłady obowiązku kompensacji bez winy na płaszczyźnie prywatnoprawnej. Na zasadzie ryzyka można odpowiadać za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko. Dotyczy to między innymi uszczerbków wyrządzonych przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części, uderzenie mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody, działalność przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody albo zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku w rozumieniu art. 248 prawa ochrony środowiska.

Ponadto prawo ochrony środowiska wprowadza jeszcze inne specyficzne zaostrzenia reżimu odpowiedzialności. Poszkodowanemu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko przysługuje roszczenie o przywrócenie
stanu zgodnego z prawem (a nie tylko stanu poprzedniego) . Zatem podmiot odpowiedzialny może zostać zobowiązany do naprawienia szkody w zakresie szerszym niż ją wyrządził, np. jeśli dodatkowo zanieczyści wody w rzece, które nie spełniały norm jakości (M.Bar (w:) M.Górski (red.) Prawo Ochrony Środowiska. Komentarz art.323 Nb.6,  B. Rakoczy, Pojęcie sprawy gospodarczej z zakresu ochrony środowiska, PS 4/2003/4 str. 84).

Warto dodać, że obowiązku odszkodowawczego odnośnie szkód spowodowanych oddziaływaniem na środowisko nie wyłącza okoliczność, że działalność będąca przyczyną powstania uszczerbku jest prowadzona na podstawie decyzji i w jej granicach (art.325 ustawy Prawo Ochrony Środowiska).

Na marginesie zastrzec należy, że odpowiedzialność za szkody związane ze środowiskiem ma wiele aspektów, których nie omówiono powyżej. Np. w 2024 mówi  się o próbach aktywizacji prokuratury do ścigania przestępstw przeciwko środowisku na podstawie ustawy odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.

Polisa i gwarancja środowiskowa jako zabezpieczenie

Istnieje szereg przepisów przewidujących ubezpieczenie środowiskowe lub gwarancję środowiskową jako formy zabezpieczenia roszczeń na rzecz Skarbu Państwa . Na przykład art. :

• 48 a ustawy z 14.12.2012 o odpadach (Dz. U. 2013 poz. 21)
• 187 ustawy z 27.04.2001 Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U.2001 Nr 62 poz. 627)
• 125 ustawy o odpadach z 14.12.2012 (Dz. U. 2013 poz. 21)
• 28, 28a, 28e, 49x ustawy 9.06.2011 prawo geologiczne i górnicze. 

 W praktyce wątpliwości budzi czy ubezpieczenie środowiskowe może stanowić zabezpieczenie roszczeń z tytułu kosztów wykonania zastępczego związanych  ze zbieraniem lub przetwarzaniem odpadów. Artykuł 48a w ustępie 4 ustawy o odpadach expressis verbis wymienia polisę ubezpieczeniową wśród form zabezpieczenia. Jednakże większość organów stoi na stanowisku, że ubezpieczenie ryzyk środowiskowych nie jest w tym przypadku adekwatne, głównie ze względu na zależność pokrycia polisowego od wystąpienia szkody, a zabezpieczenie powinno gwarantować sfinansowanie kosztów wykonania zastępczego nawet jeśli żadna szkoda nie zaistniała. Z myślą o art. 48 a ustawy o odpadach powstało nawet specjalistyczne ubezpieczenie kosztów wykonania zastępczego, ale nawet ono nie zawsze spotyka się z aprobatą. Politykę odrzucania in genere ubezpieczania ryzyk środowiskowych jako formy zabezpieczenia roszczeń trudno uznać za zgodną z prawem. Niemniej jednak nie każda polisa nazwana ekologiczną czy środowiskową nadaje się  do tej funkcji. Np. OWU jednego z istotniejszych graczy na rynku ubezpieczeń EIL wprost wyłącza szkody związane z działalnością polegającą na zbieraniu, składowaniu, magazynowaniu, przetwarzaniu, sortowaniu, i/lub utylizacji odpadów. Każdy casus wymaga odrębnej analizy całej treści zobowiązania ubezpieczyciela, a do tego urzędnikom zdaje się nieraz brakować kompetencji. W każdym razie zezwolenie na zbieranie odpadów lub zezwolenie na przetwarzanie odpadów można uzyskać ustanawiając zabezpieczenie w formie gwarancji ubezpieczeniowej. 

Oprócz tego ustawa o odpadach w art. 125 nakłada na zarządzającego składowiskiem obowiązek zabezpieczenia roszczeń z tytułu wystąpienia negatywnych skutków w środowisku oraz szkód w środowisku w rozumieniu ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Nie powinno umknąć, że przepisy rozróżniają zarządzanie składowiskiem, zbieranie odpadów i przetwarzanie odpadów, a przy tej pierwszej działalności zabezpieczenia dotyczy innych roszczeń. W przypadku podmiotów składujących odpady zarówno środowiskowa polisa ubezpieczeniowa jak i gwarancja są powszechnie akceptowalne jako zabezpieczenie. 

Przywołane już wielokrotnie art. 48a i 125 ustawy o odpadach stanowią, że oprócz depozytu i gwarancji ubezpieczeniowej lub bankowej zabezpieczenie może przybrać formy polisy ubezpieczeniowej. Ustawodawca posłużył się dosyć nieprecyzyjnym skrótem myślowym albowiem polisa ubezpieczeniowa jest tylko dokumentem sporządzanym przez ubezpieczyciela na potwierdzenie zawarcie umowy ubezpieczenia (Wyrok SA w Łodzi z 14.3.1996 I ACr 62/96 z aprobującą glosą R. Kasprzyka), który przeważnie określa podstawowe parametry udzielonego pokrycia. Samo słowo polisa pochodzi od włoskiego polizza, co oznacza dowód, zaświadczenie, pokwitowanie. (M.Orlicki (w:) A.Szumański Prawo papierów wartościowych. System Prawa Prywatnego. Tom 18 str.452 Nb.1). Niemniej jednak przekaz jest zrozumiały. 

Ustawa prawo geologiczne i górnicze wymienia kilka sytuacji, w których gwarancja ubezpieczeniowa czy ubezpieczenie środowiskowe mogą zostać wykorzystane do zabezpieczenia roszczeń. Wedle art. 28 ustęp 1 wspomnianego aktu uzyskanie koncesji na podziemne składowanie odpadów uwarunkowane jest wniesieniem zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania takiej działalności. O potrzebie ustanowienia zabezpieczenia przy wnioskowaniu o koncesje na inne działalności decyduje organ koncesyjny wedle kryterium szczególnie ważnego interesu państwa i szczególnie ważnego interes publicznego. Wyjątek stanowi koncesja na podziemne składowanie dwutlenku węgla. Jej wydanie wymaga zawsze ustanowienia zabezpieczenia finansowego należytego wykonania obowiązków związanych z: eksploatacją podziemnego składowiska dwutlenku węgla oraz likwidacją zakładu górniczego (art. 28 ustęp 2 w związku z 28a ustęp p.g.g). Zatem, przy podziemnym składowaniu CO₂ obligatoryjne są dwa oddzielne zabezpieczenia odnoszące do innych etapów i kosztów (R.Orzechowska Odpowiedzialność podmiotu korzystającego ze środowiska – narzędzia mitygacji finansowych konsekwencji odpowiedzialności za szkodę w środowisku za pomocą ubezpieczeń Prawo Asekuracyjne 4/2020 str.47). Oprócz tego przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na podziemne składowanie dwutlenku węgla ma obowiązek wnieść zabezpieczenia środków na realizacje wypłat po zamknięciu składowiska wyszczególnionych w art. 28e ustęp 2 prawa geologicznego i górniczego. Zabezpieczenie niezbędne jest także do koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie lub wydobywanie węglowodorów ze złóż w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast art. 49x ustęp 2 ustawy prawo górnicze i geologiczne przewiduje możliwość uzależnienia wydania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złoża węglowodorów oraz wydobywanie węglowodorów ze złoża albo koncesji na wydobywanie węglowodorów ze złoża od ustanowienia zabezpieczenia. W wymienionych przepisach prawa górniczego i geologicznego w grę wchodzi zabezpieczenie zarówno w formie gwarancji ubezpieczeniowej jak i ubezpieczenia środowiskowego, mimo że nie zawsze przepis stanowi o tym expressis verbis. Np. ustęp 3 artykułu 28 wzmiankuje : ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej, gwarancję bankową albo poręczenie bankowe, ale nie gwarancję ubezpieczeniową. Jednakże nie jest to wyliczenie enumeratywne, o czym świadczy użycie frazy w szczególności. W analizowanych regulacjach ustawodawca wielokrotnie posługuje się sfomułowaniem ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej, lecz naiwnością było by sądzić, że sprawę zabezpieczania załatwi klasyczne OC przedsiębiorstwa z tytułu wykonywania działalności i posiadania mienia (choćby zaopatrzone w klauzulę emisji do środowiska) , gdyż jego zakres przeważnie nie obejmuje tych roszczeń, które powinny być zabezpieczone wedle prawa geologicznego i górniczego. Rozwiązanie może stanowić ubezpieczanie środowiskowe, ale nawet jego zakres nieraz wymaga dostosowania przez klauzule dodatkowe, zwłaszcza, gdy chodzi o składowanie pod ziemią. Oprócz tego warto wiedzieć, że  o formie, zakresie i sposobie zabezpieczenia w określonych przypadkach decyduje organ koncesyjny (np.art.28 ustęp.4 prawo geologiczne i górnicze). 

Z kolei artykuł 20 ustawy z 29.07.2007 o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów (Dz. U. 2007 Nr 124 poz. 859) pozwala na zabezpieczenie roszczeń gwarancją ubezpieczeniową, ale nie polisą środowiskową. Nie jest to zaskakujące,  gdyż gwarancja dotyczy transportu, odzysku, unieszkodliwienia lub składowania odpadów niezależnie od wystąpienia szkody w środowisku.

Gwarancja ubezpieczeniowa lub bankowa może być wymagana od każdego podmiotu ubiegającego się o udzielenie koncesji wymienionej w prawie energetycznym. Na podstawie art. 38 tego aktu Prezes URE wedle uznania ma prawo uzależnić wydanie koncesji od złożenia zabezpieczenia majątkowego potencjalnych roszczeń osób trzecich wynikających z niewłaściwego wykonywania działalności gospodarczej koncesjonowanej, w tym szkód w środowisku. Skoro gwarancja obejmuje wiele zobowiązań nie związanych ze szkodami w środowisku, to posługiwanie w tym przypadku terminem gwarancja środowiskowa wydaje się nieadekwatne. Tym bardziej, ekologicznego czy środowiskowego charakterze gwarancji trudno się dopatrzyć w zabezpieczeniu składnym przed podmiot ubiegający się o koncesję na wytwarzanie paliw ciekłych oraz koncesję na obrót paliwami ciekłymi z zagranicą, ponieważ dotyczy ona określonych należności publicznoprawnych takich jak : podatki, opłaty, kary i odsetki od nich ( art. 38a ustawy prawo energetyczne). Jednoznaczna w obu wspomnianych przypadkach regulacja nie pozostawia wątpliwości, co do tego, że funkcji zabezpieczenia majątkowego nie może pełnić ubezpieczenie ryzyk środowiskowych, a gwarancja ubezpieczeniowa albo bankowa. 

Czy ubezpieczenie środowiskowe jest obowiązkowe ?

W polskim porządku prawnym próżno szukać przepisu obligującego do posiadania typowej polisy ryzyk ekologicznych. Nawet fraza ubezpieczenie środowiskowe nie występuje w przepisach. Jednakże istnieją ubezpieczenia przymusowe, obejmujące nie tylko, a między innymi szkody w środowisku. Na przekład art. 103 ustawy prawo atomowe nakazuje eksploatującemu urządzenie jądrowe zawarcie ubezpieczenia OC za szkody jądrowe. Nieco upraszczając, szkoda jądrowa to szkoda osobowa, rzeczowa i szkoda w środowisku (art. 100 pkt. 5 prawo atomowe). Co ciekawe, standardowa polisa EIL nie może pełnić funkcji ubezpieczenia obowiązkowego na podstawie prawa atomowego, ponieważ niemal zawsze z jej pokrycia wyłączone są skutki odziaływania atomowego, jądrowego etc. podczas, gdy art.103 ustęp 5 in fine przywoływanej ostatnio ustawy zabrania  stosowania umownych ograniczeń odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń.  

Wspomniano już o przypadkach gdy ubezpieczenie ryzyk środowiskowych i gwarancja środowiskowa stanowią jedne z alternatywnych form obligatoryjnego zabezpieczenia. 

Zakres ubezpieczenia od ryzyk środowiskowych

Opis pokrycia polisy Environmental Impairment Liability należy poprzedzić zastarzeniem, że umowy tego rodzaju bywają różnorodne. Odmienności występują zarówno w OWU, jaki i w postanowieniach dodatkowych. 

Na rynku dominują ubezpieczenia środowiskowe, których zakres ogniskujące się wokół odpowiedzialności :

• cywilnej za skutki emisji oraz
• administracyjnej za szkody w środowisku wedle ustawy z dnia 13.04.2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. 

Warto przy tym zwrócić uwagę na odmienności w definiowaniu przez poszczególne zakłady emisji. Np. Niewiele wzorców umownych do emisji zalicza hałas. Z modułów OC pokrywane są szkody na rzeczy, osobowe oraz niektóre czyste straty finansowe (np. Colonnade i Hestia refundują tylko pure economic loss wynikające z utraty możliwości korzystania z rzeczy).

W zakresie odpowiedzialności administracyjnej ochrona przeważnie sprowadza się do finansowania kosztów działań naprawczych i zapobiegawczych takich jak koszty rekultywacji gleby, czy odtworzenia gatunku. Tylko część ubezpieczycieli pokrywa koszty monitoringu środowiskowego. Ubezpieczenie środowiskowe przeważnie nie obejmuje  refundacji administracyjnych kar pieniężnych czy występujących w krajach anglosaskich grzywien cywilnych (civil fines), choć zdarzają się pewne wyjątki. Warto dodać, że w przeciwieństwie do typowych ubezpieczeń third party liability pokrycie z polisy ekologicznej może rozciągać się na odpowiedzialność administracyjną za szkody w środowisku, które powstały na terenach należących do ubezpieczonego. W obu częściach w granicach ochrony ubezpieczeniowej mieszczą się koszty obrony.

Znacznie rzadziej spotyka się oferty polis ekologicznych przewidujące pokrycie uszczerbków dotyczących majątku ubezpieczonego. Przykładowo Colonnade gotowy jest finansować koszty odbudowy i naprawy mienia należącego do ubezpieczonego, które zostało zniszczone wskutek obligacyjnych działań naprawczych w środowisku. Z tym, że odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń limitowana jest wartością księgową brutto uszkodzonych dóbr. Ubezpieczenie środowiskowe może obejmować także kwoty wydatkowane na public realitions w celu ochrony reputacji ubezpieczanego po incydencie środowiskowym. Coraz popularniejsze staje się ubezpieczenie zysku utraconego wskutek emisji. Ta klauzula, nazywa także ubezpieczaniem od przerw w działalności (Business interruption BI) niekiedy obejmuje także przychody z najmu. 

Unikalną korzyść z ubezpieczenia środowiskowego stanowi zaangażowanie w likwidację szkód specjalistycznych podmiotów współpracujących z ubezpieczycielami. Są to zarówno firmy zajmujące się przeciwdziałaniem skutkom incydentów jak i kancelarie prawne. Nierzadko naprawienie szkody na własną rękę jest niemożliwe, bądź bardzo kosztowne. Problemem bywa nawet samo znalezienie odpowiedniego usługodawcy. Nie należy bowiem się łudzić, że szkodę w środowisku można naprawić w sposób dowolny. Art.13 ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie dobitnie  wskazuje konieczność uzgadniania warunków przeprowadzenia działań naprawczych z organem ochrony środowiska. Oprócz tego warto dodać, nie niekiedy jak najszybsze usunięcie skutków odziaływania na elementy przyrody oraz wykonanie działań zapobiegających pogarszaniu stanu środowiska naturalnego leży w interesie samego sprawcy.  Nikogo nie trzeba przekonywać, że niezwłoczna i właściwa reakcja może ograniczyć konsekwencje incydentu. Ponadto, jeśli dana działalność prowadzi do pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagraża życiu lub zdrowiu ludzi, wojewódzki inspektor ochrony środowiska  ma obowiązek wydać decyzję o wstrzymaniu tej działalności w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zapobieżenia pogarszaniu stanu środowiska (art.364 ustawy prawo ochrony środowiska). Wznowienie działalności przez sprawcę będzie dopuszczalne dopiero, gdy zagrożenie zostanie wyeliminowane.  

Niektórzy ubezpieczyciele udzielają pomocy w organizacji działań naprawczych czy zapobiegawczych  za pośrednictwem infolinii czynnej przez 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu. Zatem polisa ekologiczna łączy w sobie cechy assistance, ubezpieczenia ochrony prawnej, OC i ubezpieczenia od przerw w działalności.

Zwykle ubezpieczający może wybrać, które moduły mają zostać włączone do zakresu pokrycia. Możliwości innych konfiguracji ubezpieczenia ryzyk środowiskowych są niemal tak różnorodne jak potrzeby ubezpieczonych, choć standardowych klauzul rozszerzających pokrycie wcale nie jest dużo. W polisach ekologicznych, jak w wielu innych ubezpieczeniach korporacyjnych ewenementu nie stanowią postanowienia tworzone na potrzeby danego klienta. Do typowych modyfikacji należą klauzule branżowe (np. off shore, składowanie odpadów, transport, działalność budowlano – montażowa) oraz zapisy odnoszące się terytorialnego zakresu pokrycia. Niektórzy oferenci domyślnie limitują pokrycie do terytorium RP z możliwością rozszerzenia jedynie na obszar państw należących do Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Szwajcarii. Zdarza się, że dedykowanej klauzuli wymaga także przejęcie przez ubezpieczyciela odpowiedzialności za szkody związane z podziemnym magazynowaniem oraz za koszty zarządzania kryzysowego. Cześć zakładów ubezpieczeń oferuje ochronę w innej wersji dla przedsiębiorstw działających stacjonarnie (np. fabryki), oraz w innej dla podmiotów świadczących usługi w różnych miejscach (np. firmy transportowe i budowlane). Na rynku pojawiło się nawet specjalistyczne ubezpieczenie środowiskowe dla przewoźników, oparte o bardzo uproszczone zasady oceny ryzyka.

W ubezpieczeniu środowiskowym, jak niemal w każdym innym występują wyłączenia ochrony ubezpieczeniowej. Ich katalog bywa bardzo zróżnicowany. Zwykle poza zakresem pokrycia ubezpieczyciele pozostawiają szkody :

• wynikające z winy umyślnej (z tym, że przeważnie umyślność ograniczona jest to do działań reprezentantów ubezpieczającego)
• doznane przez pracowników
• wyrządzone przez produkt
• stanowiące skutek odziaływania azbestu
• wynikające z niewykonania umowy lub nienależytego wykonania umowy
• powstałe w następstwie działań wojennych czy terroryzmu
• wynikające z oddziaływań energii jądrowej
• doznane od innych ubezpieczonych w ramach tej samej umowy
• wynikające z okoliczności znanych w chwili zawierania umowy ubezpieczenia środowiskowego.

 Odszkodowanie nie obejmuje także grzywien, kar umownych, odszkodowań karnych. Jedynie w części OWU można odnaleźć wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody związane z ołowiem, działaniem wirusów, bakterii oraz grzybów, zniszczenia, uszkodzenia środków transportu.

Typowy dla ubezpieczenia ryzyk środowiskowych jest trigger claim made, co w praktyce znaczy, że towarzystwo ubezpieczeń odpowiada za roszczenia podniesione przeciwko ubezpieczonemu w okresie ubezpieczenia. Jednakże ochrona bywa ograniczona do następstw zdarzeń mających miejsce po dacie określonej w ofercie/polisie (data retroaktywna). Istnienie pokrycia uzależnione jest od kumulatywnego spełnienia obu przesłanek. Data retroaktywna nazywana przez OWU także wsteczną czy początkową ustanawiana może być najwcześniej na początek okresu ubezpieczenia. Niestety ta najmniej korzystna konfiguracja stosowana jest przez sporą cześć rynku domyślnie przy pierwszej polisie ekologicznej dla danego podmiotu. 

Z reguły kwotę wypłaty ze wszystkich zakresów ogranicza wspólna suma ubezpieczenia oraz szereg podlimitów i udziałów własnych.

Ubezpieczenie środowiskowe zwykle oferowane jest jako samodzielny produkt. Konstrukcja stand alone sprawia, że szkoda likwidowana z takiej polisy, nie wyczerpuje limitu odpowiedzialności z innych ubezpieczeń. Jest to o tyle istotne, że incydenty środowiskowe nierzadko przybierają katastroficzne rozmiary. Ze względu na swoją specyficzną konstrukcję i zakres, prawidłowo skonfigurowana polisa środowiskowa powinna stanowić element przemyślanego programu asekuracyjnego przedsiębiorstwa. Doskonale nadaje się jako uzupełnienie pozostałych produktów ubezpieczeniowych, ale nie należy jej tratować jako substytutu innych ubezpieczeń.

Ubezpieczenia środowiskowe a inne polisy

Konieczność zawarcia osobnego ubezpieczenia od szkód w środowisku, wynika między innymi z tego, że wzorce umowne innych ubezpieczeń wyłączają z pokrycia ryzyka środowiskowe, bądź zapewniają ochronę ubezpieczeniową jedynie szczątkowo. Różnorodne obostrzenia związanie ze środowiskiem naturalnym można spotkać w pełnej gamie polis. Od ubezpieczenia odpowiedzialności publicznej emisji papierów wartościowych (POSI) (np. 4.3 str. 10 w związku z w związku z 3.40 str.9 OWU Publicznej Oferty Sprzedaży Papierów Wartościowych zatwierdzone przez dyrektora Colonnade Insurance Société Anonyme Oddział w Polsce 15.01.2018) po ubezpieczenia mienia w transporcie czyli CARGO (np.§ 6 ustęp 1 pkt.5 str.2 OWU ładunków w transporcie krajowym (cargo) przyjętych uchwałą Zarządu Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji Allianz Polska S.A. nr 23 z 20.04.2022). Nawet w ubezpieczeniach osobowych niczym nadzwyczajnym nie jest wyłączenie określane w żargonie branżowym jako ABC (skażenie atomowe, biologicznie, chemiczne). 

OC z tytułu emisji 

Nawet posiadając ubezpieczenie OC z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej lub posiadania mienia, z tak zwaną klauzulą środowiskową, nie można mówić o pełnym pokryciu ryzyka. Mimo, że w nazwie tego rozszerzenia nieraz można natknąć się na frazę szkoda w środowisku (np. Klauzula 5 OC – Szkody w środowisku OWU a WARTA EKSTRABIZNES PLUS o symbolu C7902 str.19), to granice pokrycia określone są w oderwaniu od definicji szkody w środowisku znajdującej się w art. 6 pkt.11 ustawy z 13.04 2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Klauzula dołączana do OC ogólnego z reguły znajdzie zastosowanie tylko do niektórych przypadków przedostawania się do powietrza, wody lub gruntu substancji niebezpiecznych. Poza pokryciem znajduje się zwłaszcza emisja polegająca na wprowadzeniu energii (np. ciepło, hałas, wibracje) czy organizmów lub mikroorganizmów (porównaj z art. w art. 6 pkt.5 tzw. ustawy szkodowej). Poza tym, szkoda w środowisku czy szerzej negatywne odziaływanie na środowisko może przybrać wiele innych postaci niż emisja. Np. w 2016 w mediach branżowych głośno było o sprawie orła bielika, który został uśmiercony przez śmigło turbiny wiatrowej. Czas działań naprawczych po tym incydencie oszacowano na 6 lat, gdyż zwierzę należało do gatunku chronionego (Ł.Jastrzębski Ubezpieczenia środowiskowe to szkody, Miesięcznik Ubezpieczeniowy Przewodnik po dużych ryzykach 6/2018 str.79). Już sama nazwa ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej wskazuje także, że poza zakresem ochrony pozostaje odpowiedzialność administracyjna, nawet jeśli wynika z ustawy z 13.07.2007 o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Kolejnym mankamentem klauzuli szkód środowiskowych rozszerzającej (klasyczne) ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej firmy jest to, że w odróżnieniu od polisy ekologicznej, obejmuje tylko następstwa zdarzeń nagłych, a nie powolnych, długotrwałych oddziaływań. Do zaistnienia odpowiedzialności konieczne jest, aby zarówno początek emisji jak i ujawnienie szkody miały miejsce w okresie ubezpieczenia. Niektóre OWU przewidują dodatkowo wymóg wykrycia szkody w ciągu 72 (rzadziej 168) godzin od początku procesu przenikania. W starszych wzorcach udzielanie ochrony uwarunkowane jest dodatkowo wykryciem samej emisji do 72 h godzin od jej rozpoczęcia. Oprócz tego pokrycie ograniczane bywa wyłącznie do szkód ujawnionych w ciągu 72 godzin od początku przenikania. Nadal spotkać można ubezpieczycieli stosujących w klauzuli OC z tytułu emisji wszystkie obostrzenia czasowe łącznie (np. Chubb Ogólne warunki ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej I/2023 Klauzula 10 Włączenie szkód wynikłych z nagłego zanieczyszczenia środowiska szkodliwymi substancjami ustęp 1 str.15-16). Ponadto z samej istoty ubezpieczenia OC wynika, że nie chroni ono od szkód wyrządzonych samemu sobie. Na dodatek wiele wzorców umownych ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej firmy wyłącza z pokrycia także uszczerbki w mieniu cudzym, które posiada ubezpieczony na podstawie umowy najmu, dzierżawy itp. (np. OWU odpowiedzialności cywilnej zatwierdzonych uchwałą nr 05/06/07/2021 Zarządu InterRisk T.U. S.A Klauzula 9 ustęp 4 pkt.3 str.8). Wzbogacenie ochrony o klauzulę wycieku i emisji nie zawsze odnosi skutek względem szkód wyrządzonych na terytorium USA, Kanady nawet jeśli umowa ubezpieczenia OC firm została uposażona w klauzulę dedykowaną odpowiedzialności za szkody wyrządzone w tych państwach (np. Klauzula 11 ustęp 2 pkt.3 str.1 OWU odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzenia działalności lub posiadania mienia zatwierdzone uchwałą uchwałą zarządu Uniqa z 15.12.2020). Jeszcze bardziej restrykcyjne obostrzenia zdarzają się w ubezpieczeniach odpowiedzialności oferowanych w ramach pakietów dla małych i średnich przedsiębiorstw. Np. poza ochroną pozostawiana bywa działalność polegająca na przewozie ładunków oraz rozładunku i załadunku (Klauza 7 ustęp 3 pkt. 2 OWU dla małych i średnich przedsiębiorstw „Generali, z myślą o firmie” obowiązujące od 22.06.2023). Osobną kwestią jest niedostępność klauzuli dla niektórych branż. Od wymienionych wad wolne jest ubezpieczenie środowiskowe. Co więcej, mało prawdopodobne jest by z ubezpieczenia OC firmy, zaopatrzonego w klauzulę szkód środowiskowych w pełni pokryto dużą szkodę dotyczącą elementów przyrody, nawet jeśli wynikała ona z przedostawania się do wody, gruntu, atmosfery substancji niebezpiecznych, gdyż zwykle wtedy limit odpowiedzialności okazuje się za niski. Osobne ubezpieczenie ekologiczne z reguły można zawrzeć na wielokrotnie wyższe sumy.

Zakres klauzuli szkód środowiskowych przy OC z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na polskim rynku stopniowa ulega poprawie. Wspomniana klauzulę 72 godzin w najbardziej restrykcyjnej wersji spotykana jest coraz rzadziej. Jeden z ubezpieczycieli w standardowym OWU wycinkowo udziela pokrycia za niektóre uszczerbki dotyczące środowiska naturalnego nie związane z emisją czy stanowiące czyste straty finansowe. Pierwszymi sukcesami kończą się podejmowane w SIWZ i slipach brokerskich próby rozszerzenia ubezpieczania OC przedsiębiorstwa o odpowiedzialność administracyjno-prawną wynikającą z ustawy z zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie, choć takie nieliczne przypadki, zdarzają się tylko przy kontraktach ze składkami liczonymi w dziesiątkach tysięcy złotych. Mimo tego, tzw. klauzula OC za szkody środowiskowe to nadal tylko namiastka ubezpieczenia środowiskowego. 

Szkody w środowisku a obowiązkowa polisa komunikacyjna

Mało kto zdaje sobie sprawę, że z zakresu najpowszechniejszego w Polsce ubezpieczenia czyli obowiązkowego OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wyłączone są szkody polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska (art. 38 ustęp 1 pkt.4 ustawy z 22.05.2003 o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych). Jest to obostrzenie groźne dla ubezpieczanego nie tylko ze względu na znaczny potencjał szkód środowiskowych, ale także na jego rozległość i nieostrość granic pokrycia. W doktrynie słusznie przyjęto, że skoro ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych nie określa czym jest zanieczyszczenie czy skarżenie środowiska należy odwołać się do definicji zamieszczonych w ustawie prawo ochrony środowiska (G.Dybała, K.Szpyt (w:) G.Dybała K.Szpyt (red.) Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Komentarz Art. 38 akapit 11). Według art. 3 pkt. 49 wspomnianej ustawy zanieczyszczenie to emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Zatem nie każde zanieczyszczenie stanowi zanieczyszczenie środowiska (Uchwała SN z 20.01.2022 III CZP 9/22) .W orzecznictwie istnieją poważne rozbieżności  czy i w jakim zakresie ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych rozciąga się na koszty usunięcia zanieczyszczeń z drogi. W całym systemie prawa próżno szukać definicji legalnej słowa skażenie. Opierając się na założeniu racjonalności działań prawodawcy nie można mieć wątpliwości, że musi istnieć klasa przypadków, które kwalifikuje się jako skażenie nie stanowiące jednocześnie zanieczyszczenia. Z tym, że niełatwo wskazać ich bezsporne przykłady, o kompletnym wyliczeniu nie wspominając. 

Dla ubezpieczonych istotne jest, że lukę w pokryciu  ubezpieczenia OC komunikacyjnego niekiedy może wypełnić ubezpieczenie OC z tytułu prowadzenia działalności i posiadania mienia, zaopatrzone we wspominaną już klauzulę szkód środowiskowych. Przy czym jak zwykle wiele zależy od konkretnego OWU, a pokrycie może rozciągać się tylko i wyłącznie na określone skutki emisji, którą odróżnić należy od skażenia. 

W kwestiach związanych ze środowiskiem naturalnym zwykle nie na wiele zdaje się także cyberpolisa, podczas gdy na polskim rynku dostępne są ubezpieczenia od szkód środowiskowych pozbawione ograniczeń odpowiedzialności związanych z ryzykami cybernetycznymi.

Ubezpieczenie środowiskowe a odpowiedzialność kadry menadżerskiej

Z rozbudowanymi obostrzeniami dotyczącymi ochrony środowiska naturalnego można się spotkać we wzorcach umownych ubezpieczenia OC zarządu, choć jak zwykle ocenę należy niuansować do poszczególnych ofert. Część ubezpieczycieli poza pokryciem pozostawia następstwa zanieczyszczeń, oprócz kosztów obrony w związku z zanieczyszczeniem środowiska i roszczeń zgłoszonych przez udziałowców spółki (np. 4.3 str.20 OWU Odpowiedzialności Członków Władz o symbolu C8210, wprowadzone uchwałą nr 282/2021 Zarządu TUiR „WARTA” S.A. z 14.12.2021, 5§ustęp2 str.5 oraz §6gii str.8 OWU Leadenhall D&O Ubezpieczenie z tytułu zarządzania spółką oznaczonych symbolem LW020/D&O/5). Zdarzają się jednak jeszcze mniej korzystne regulacje. Przykładowo PZU nie godzi się odpowiadać za szkody wspólników wynikające z zanieczyszczenia. Co więcej ,rozciągniecie pokrycia przez ten zakład ubezpieczeń na koszty obrony dotyczące zanieczyszczenia środowiska naturalnego wymaga dodania dedykowanej klauzuli (Klauzula 8 str.10 OWU Odpowiedzialności cywilnej członków władz spółki ustalone uchwałą Zarządu Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Spółki Akcyjnej nr UZ/246/2020 z dnia 3 09.2020). Ja zwykle niemal każdy z oferentów nieco inaczej definiuje zanieczyszczenie. Nierzadko ubezpieczenie władz spółki nie obejmuje incydentów środowiskowych zaistniałych na terytorium USA, (rzadziej także Kanady). Zdarzają się także wyłączenia kosztów poniesionych na badanie, monitoring, oczyszczenie, usunięcie, ograniczenie, utylizację, detoksykację, neutralizację substancji zanieczyszczających lub ocenę ich skutków lub na przywrócenie danego przedmiotu majątkowego lub zasobu naturalnego do pierwotnego stanu. Ponadto należy pamiętać, że polisa D&O ukierunkowana jest przede wszystkim na ochronę członków managementu, a nie organizacji, którą zarządzają czy nadzorują. Niemniej jednak polisa oc kierownictwa może znaleźć zastosowanie w sprawach związanych z ochroną środowiska i to w materiach nie objętych ubezpieczeniem ekologicznym. Egzemplifikację stanowią sprawy karne przeciwko managerom. Standardem Directors and officers jest także pokrywanie administracyjnych kar pieniężnych nakładanych na członków zarządu. Na podstawie wspominanej umowy może zostać zrefundowana na przykład sankcja finansowa stosowana wobec kierownika jednostki na podstawie art.123 ustawy prawo atomowe. Oprócz OWU OC zarządu przeważnie obejmuje także roszczenie osoby prawnej do członków jej kadry managerskiej z tytułu zapłaty przez organizację administracyjnej kary pieniężnej.

Nawet w najprostszym ubezpieczeniu mienia (property demage) liczne są przypadki szkód związanych z zanieczyszczeniem środowiska, w których wypłata od ubezpieczyciela nie będzie należna. Jako przykład mogą służyć szkody wynikające ze składowania odpadów przez ubezpieczonego. Niejako na marginesie warto dodać, że ubezpieczenie środowiskowe może niekiedy ułatwić czy nawet umożliwić skorzystanie z polisy PD. Przykładowo nie będzie prawnie dopuszczalna odbudowa spalonego budynku na terenie skażonym w wyniku pożaru do czasu zakończenia rekultywacji gruntu. Przeważnie kosztów takich zabiegów nie obejmuje ubezpieczenie mienia (np. OWU mienia od wszystkich ryzyk ustalone uchwałą nr UZ/333/2020 Zarządu PZU S.A z 1.12.2020 r ze zmianami ustalonymi uchwałą nr UZ/296/2023 z 24.10.2023 § 5 ustęp 4 pkt.1 in fine), nawet jeśli zawiera klauzulę kosztów uprzątnięcia pozostałości po szkodzie. Wydatki na usunięcie zanieczyszczeń gleby, wody i powietrza oraz rekultywację gruntów mogą zostać pokryte z polisy środowiskowej, ale tylko jeśli występuje odpowiedzialność ubezpieczonego. Sama kontaminacja, choćby na gruncie ubezpieczanego, nie przesądza odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń. 

Koszt polisy środowiskowej

Składki za taką polisę rozpoczynają się od kilku tysięcy złotych, a średnia cena to kilkanaście tysięcy. Część ubezpieczycieli za minimalną składkę przyjmuje kwotę 5 000 PLN rocznie. Do rzadkości nie należą stawki wielokrotnie wyższe od średniej.

Koszt ubezpieczenia ekologicznego determinuje wiele czynników, a w szczególności: profil i skala działalności ubezpieczonego (w tym przychód, liczba lokalizacji), wysokość sumy ubezpieczenia, podlimity odpowiedzialności, zakres pokrycia, przebieg szkodowy, lokalizacja miejsca działalności, wdrożone środki prewencyjne. Znaczenie może mieć nawet rodzaj odpadów składowanych, przetwarzanych przez ubezpieczonego. Zatem in abstracto trudno określić ile kosztuje ubezpieczenie od szkód środowiskowych.

Dla kogo ubezpieczenie ekologiczne ?

Jak już stwierdzono tzw. polisa środowiskowa może służyć jako zabezpieczenie roszczeń wymagane na podstawie ustawy o odpadach ( art. 48a i 125). Właśnie z posiadaniem, zbieraniem, przetworzeniem odpadów oraz zarządzaniem składowiskiem odpadów przeważnie kojarzone jest ubezpieczenie ekologiczne. Jednakże zapotrzebowanie na ubezpieczenie od szkód środowiskowych może występować nawet jeśli dany podmiot nie ma za wiele wspólnego z odpadami. Oprócz przedsiębiorstw gospodarki komunalnej, PSZOK, składowisk odpadów, firm świadczących usługi recycling itp. w grupie docelowej znajdują się także podmioty o innych profilach działalności np. :

• przedsiębiorstwa produkcyjne
• firmy transportowe
• dostawcy energii
• warsztaty samochodowe
• firmy budowlane
• hodowcy niektórych rodzajów zwierząt, zwłaszcza drobiu.

Ubezpieczenie środowiskowe zaliczane jest do produktów korporacyjnych, ale wysokość składki, ani wymogi dotyczące zabezpieczeń zasadniczo nie stoją na przeszkodzie, by zaaranżować pokrycie nawet dla niewielkich podmiotów.

Ubezpieczenie środowiskowe a odpady

Zresztą ubezpieczenie ryzyk środowiskowych nie jest jedyną dopuszczalną formą zabezpieczenia roszczeń o wykonanie zastępcze na podstawie wspomnianych przepisów. Temu celowi może służyć między innymi także bankowa lub ubezpieczeniowa gwarancja środowiskowa czy depozyt. Przy czym warto dodać, że nie każde dostępne na rynku ubezpieczanie środowiskowe nadaje się na zabezpieczenie, o którym mowa w art. 48a i art. 125 ustawy o odpadach. Dlatego ubiegając się o polisę ubezpieczeniową do zezwolenia czy pozwolenia warto skonsultować adekwatność OWU i postanowień dodatkowych z brokerem ubezpieczeniowym.

Gwarancja środowiskowa a ubezpieczenie

Oba produkty oferują ubezpieczyciele i co do zasady mogą został przełożone organom administracji tytułem zabezpieczenia roszczeń określonych w ustawie prawo ochrony środowiska czy ustawy o odpadach. Jednakże nie należy stawiać znaku równości między gwarancją środowiskową i polisą od szkód środowiskowych. Gwarancja ubezpieczeniowa stanowi jednostronne zobowiązanie zakładu ubezpieczeń do pokrycia określonych kosztów, a ubezpieczenie jest umową regulowaną między innymi przez przepisy Kodeksu Cywilnego. (O innych rodzajach gwarancji ubezpieczeniowych można przeczytać pod wskazanym linkiem). Nierzadko zakres ubezpieczenia środowiskowego wykracza daleko poza minimum wymagane przez ustawodawcę przy zabezpieczeniu roszczeń określonych w ustawach. Jak już stwierdzono wypłata z ubezpieczenia od ryzyk środowiskowych może dotyczyć materii niezwiązanych z korzystaniem z instalacji lub urządzeń zagrażających środowisku czy gospodarką odpadami. Z punktu widzenia podmiotu posiadającego wspominane wyżej pozwolenie czy zezwolenie zaletą ubezpieczenia jest to, że po wypłacie należnego świadczenia zasadniczo ubezpieczyciel nie występuje o jego zwrot do ubezpieczonego (regres). Odwrotnie sytuacja wygląda przy gwarancji środowiskowej. Nie będzie wielką przesadą stwierdzenie, gwarancja środowiskowa udzielana jest w interesie publicznym, a ubezpieczenie środowiskowe chroni również osobę ubezpieczoną. Co więcej, zasadniczo przy wszystkich gwarancjach ubezpieczeniowych (nie tylko gwarancjach odpadowych) standard rynkowy stanowi wymóg zabezpieczenia roszczeń zwrotnych ubezpieczyciela. Ze względu na koszty i łatwość ustanowienia najpowszechniejszą formę zabezpieczenia stanowi tzw. weksel in blanco (weksel z deklaracją wekslową). Jeśli sytuacja finansowa zleceniodawcy gwarancji nie jest najlepsza to proponuję przeważnie hipotekę lub kaucję, choć w grę wchodzą także wszystkie prawnie dopuszczalne formy zabezpieczenia np. zastaw. 

Ze względu na możliwość dochodzenia roszczeń regresowych od zleceniodawcy gwarancji środowiskowej lub poręczyciela koszt uzyskania zabezpieczenia w tej formie jest znacznie niższy, od ubezpieczenia środowiskowego. W oderwaniu od konkretnego przypadku, trudno wskazać precyzyjnie ile będzie wynosić różnica w cenie. Za gwarancję środowiskową można zapłacić od 20% do kilkunastu razy mniej niż za ubezpieczenie ekologiczne. Ponadto katalogi danych warunkujących otrzymanie oferty i cenę pokrycia ubezpieczeniowego różnią się w zależności od tego czy chodzi o gwarancję czy ubezpieczenie środowiskowe. Przy gwarancji oprócz treści zobowiązania gwaranta (ryzyka wypłaty świadczenia i jego wielkości) , istotne jest prawdopodobieństwo wyegzekwowania roszczeń regresowych, czyli przede wszystkim stan majątkowy zleceniodawcy gwarancji (ewentualnie jego poręczyciela) oraz zabezpieczenia majątkowe mające zostać ustanowione na rzecz zakładu ubezpieczeń. Przykładowo ubiegając się o gwarancję środowiskową zleceniodawca (na podstawie art.48a ustawy o odpadach) proszony jest o dołączenie do wniosku o gwarancje :

• sprawozdań finansowych za 3 ostatnie lata
• ostatniego sprawozdania F-01/I-01 
• zaświadczenia o niezaleganiu z płatnościami względem ZUS i Urzędu Skarbowego 
• opinii banku prowadzącego rachunek bankowy
• wniosku składanego do właściwego organu o uzyskanie zezwolenia/pozwolenia i/lub wniosek o
  zmianę formy/wysokości zabezpieczenia roszczeń,
• decyzji o przyznaniu zezwolenia/pozwolenia (o ile została wydana).

 Niekiedy wysokość opłaty za wydanie gwarancji zależy od zawarcia innych umów z ubezpieczycielem-gwarantem. Praktykuje się rabatowanie za jednoczesny zakup gwarancji i ubezpieczenia środowiskowego. Przy gwarancjach ustanawianych na podstawie art.48a ustawy o odpadach znaczący wpływ na cenę na rodzaj zbieranych czy przetwarzanych odpadów. Opłata za wydanie tej gwarancji wynosi 1,5% do 4% sumy gwarancji, w pozostałych przypadkach koszt jest bardziej zróżnicowany. 

Warto wiedzieć, że ubezpieczenie środowiskowe niemal zawsze zawierane jest na rok, ale praktykuje się wystawienie gwarancji środowiskowych zarówno na okresy roczne jak i dwu-trzyletnie. Ocena ryzyka dokonywana jest jednorazowo przy udzielaniu gwarancji, więc przy dłuższych okresach obowiązywania można zaoszczędzić sporo czasu na zgromadzeniu dokumentów. Pewność co do istnienia zobowiązania gwaranta w kolejnych latach ułatwia wieloletnie planowanie finansowe. Ponadto gwarancja środowiskowa wystawiona na 2 czy 3 lata przeważnie będzie kosztować mniej niż w sumie dwie czy trzy gwarancje na okresy roczne. Niemniej jednak wieloletnia gwarancja ubezpieczeniowa zabezpieczająca roszczenia określone w ustawach, nie przez wszystkich postrzegana jest  jako jednoznacznie intratne rozwiązanie, gdyż bez względu na okres obowiązywania gwarancji, opłata zawsze pobierana w całości przed udzieleniem gwarancji.

Na marginesie warto wspomnieć, że wbrew wyraźnym nieraz opiniom okres ubezpieczenia czy okres gwarancji może być krótszy niż okres na jaki wydano zezwolenie zintegrowane, zezwolenie na przetwarzanie albo zbieranie odpadów. Art. 48a ustęp 11 ustawy o odpadach nakazuje posiadaczowi odpadów utrzymywanie ustanowionego zabezpieczenia roszczeń przez cały okres obowiązywania uzyskanego zezwolenia i po zakończeniu obowiązywania tych zezwoleń, do czasu uzyskania ostatecznej decyzji o zwrocie zabezpieczenia roszczeń. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, by ten obowiązek był realizowany z użyciem więcej niż jednej polisy lub gwarancji, o ile zachowana zostanie ciągłość zabezpieczenia. Co więcej, posiadacz odpadów ma prawo zmienić swój wybór i przedłożyć oryginał gwarancji ubezpieczeniowej lub polisy organowi od innego ubezpieczyciela niż pierwotnie udzielający zabezpieczenia (Interpretacja Ministerstwa Klimatu i Środowiska DGO-SGO.021.1.2023.MM 2477794.9344434.7782300 z 16.03.2023).

Można spotkać się z twierdzeniem, że gwarancja środowiskowa lepiej niż polisa zabezpiecza interesy beneficjenta (tego kto otrzyma świadczenie z zakładu ubezpieczeń) i dlatego przedłożenie ubezpieczenia środowiskowego zamiast gwarancji zwiększa ryzyko braku przyjęcia zabezpieczenia. Wedle zwolenników tego poglądu, ubezpieczenie środowiskowe nie obejmuje wszystkich wymaganych roszczeń organu, gdyż obligatoryjną przesłankę odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń na podstawie umowy ubezpieczenia środowiskowego stanowi zaistnienie szkody w środowisku lub nią zagrożenie, a przecież roszczenia, które powinny być zabezpieczone polisą mogą powstać niezależnie od szkody środowiskowej lub podwyższonego ryzyka jej wystąpienia. Na przykład, nie można wykluczyć, że zostaną poniesione koszty wykonania zastępczego decyzji nakazującej posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania (art. 48a ustawy o odpadach), a nie będzie mieć miejsca szkoda w środowisku lub jej zagrożenie. Jednakże sprawa nie jest tak prosta, jakby się mogło wydawać, ponieważ we wzorcach umownych można spotkać się ze zróżnicowanymi przesłankami wypłaty świadczenia. Niektóre postanowienia OWU takich produktów wprost doprecyzowują, że pokrycie obejmuje wszelkie roszczenia oparte o dany przepis. Podobnie przeszkody w zabezpieczeniu roszczeń wymaganych ustawą o odpadach, prawem ochrony środowiska upatruje się w stosowaniu franszyz w umowach ubezpieczenia. Jednakże odnośnie wspomnianych zobowiązań franszyzy można wyeliminować. Generalnie Marszałek województwa, Starosta powiatowy, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska powinni akceptować na tych samym zasadach gwarancje środowiskową i ubezpieczenie. Natomiast istotne kryterium przyjęcia danego zabezpieczenia powinna stanowić treść zobowiązania towarzystwa ubezpieczeń oraz regulacja ustawowa. (Stwierdzono już, że zabezpieczeniu roszczeń, o których mowa w ustawie o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów zasadniczo może służyć gwarancja ubezpieczeniowa, ale nie polisa). Tak samo jak nie każde ubezpieczenie Environmental Impairment Liability,  nie każda gwarancja środowiskowa nadaje się na zabezpieczenie roszczeń we wszystkich przypadkach. Niestety praktyka niektórych urzędów bywa odmienna od opisanych wyżej zasad. Na przykład, w części regionów jako zabezpieczenie roszczeń wymagana na podstawie 48a ustawy o odpadach akceptowana jest wyłącznie gwarancja ubezpieczeniowa, w przeciwieństwie do ubezpieczenia środowiskowego. Znacznie rzadziej spotkać się można z akceptowaniem wyłącznie polisy. Ta ostatnia sytuacja dotyczy przeważnie starostw powiatowych.

Czy gwarancja odpadowa to gwarancja środowiskowa ?

Ustawodawca nie posługuje się ani pojęciem gwarancji środowiskowej ani odpadowej. Oba terminy stanowią wytwór praktyki, która wcale nie jest jednorodna. W najszerszym ujęciu mianem gwarancji środowiskowej określa się wszystkie gwarancje związane z zagrożeniami dla elementów przyrody wzmiankowane w różnych aktach prawnych (np. art. 187 ustawy prawo ochrony środowiska, art.125 i 48a ustawa o odpadach, 20 ustawy o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów, prawo energetyczne, prawo geologiczne i górnicze). Niektórzy twierdzą, że nazwa gwarancja środowiskowa jest właściwa wyłącznie dla form zabezpieczenia wymaganych na podstawie ustawy z 27.04.2001 prawo ochrony środowiska. Natomiast sformułowanie gwarancja odpadowa obejmuje wszystkie gwarancje bankowe czy ubezpieczeniowe dotyczące odpadów, choć najczęściej tego pojęcia używa się w kontekście gwarancji ubezpieczeniowej związanej ze zbieraniem czy przetwarzaniem odpadów.

Ubezpieczenie kosztów wykonania zastępczego w związku ze zbieraniem i przetwarzaniem odpadów

Rozwiązaniem pośrednim pomiędzy ubezpieczeniem środowiskowym a gwarancją ubezpieczeniową jest ubezpieczenie kosztów wykonania zastępczego w związku ze zbieraniem i przetwarzaniem odpadów. W odróżnieniu od klasycznej polisy ekologicznej pokrycie omawianej umowy ogranicza się do roszczeń, o których mowa w artykule 48 a ustawy o odpadach. Przy czym, polisa wykonania zastępczego w związku ze zbieraniem i przetwarzaniem odpadów, nie jest gwarancją ubezpieczeniową, więc ubezpieczyciel nie będzie dochodził zwrotu należnie wypłaconego świadczenia. Cena ubezpieczenia kosztów wykonania zastępczego jest niższa od polisy od szkód środowiskowych, ale wynosi więcej niż opłata za gwarancję.

W omawianym kontekście często słyszy się, że ustawa o odpadach przewiduje wymóg przedłożenia ubezpieczenia OC składowiska czy polisy OC odpadowej. W rzeczywistości ani ubezpieczenie kosztów wykonania zastępczego w związku ze zbieraniem i przetwarzaniem odpadów ani ubezpieczenie środowiskowe nie należą do ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej. Ubezpieczenie OC ze swej natury nie obejmuje wykonania zastępczego zobowiązań za ubezpieczonego (J.Woronikiewicz (w:) D.Fuchs, K.Malinowska, D. Maśniak (red.) Kontrakty na rynku ubezpieczeń Komentarz do przepisów i warunków ubezpieczenia str. 921, w tym kierunku także P.Sukienik Przedmiot ubezpieczenia OC), natomiast celem wymaganego zabezpieczenia jest pokrycie kosztów wykonania zastępczego. Na dodatek polisa ekologiczna czy dedykowane ubezpieczenie kosztów zastępczego wykonania w wielu aspektach wykracza poza zakres odpowiedzialności cywilnej. Np. pokrycie może się rozciągać na wydatki wynikające z decyzji administracyjnej.

Zabezpieczenie roszczeń, odpady i nie tylko

Zarówno ustawa o odpadach, prawo ochrony środowiska jak i ustawa o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów przewidują możliwość złożenia zabezpieczenia roszczeń w formie depozytu. Niewątpliwie od strony technicznej jest to rozwiązanie bardzo proste. Jeśli dysponuje się odpowiednią kwotą pieniężną wystarczy wpłacić ją na rachunek bankowy. Innymi słowy omija się procedurę oceny ryzyka, niezbędną przy ubieganiu się o wydanie gwarancji albo zawarcie umowy ubezpieczenia. Z drugiej strony uzyskanie pokrycia ubezpieczeniowego czy gwarancji środowiskowej, uwiarygodnia odpowiednio ubezpieczonego czy zleceniodawcę gwarancji, albowiem polisa czy gwarancja jest dowodem tego, że profesjonalny podmiot zbadał ryzyko i uznał, że warto je częściowo przyjąć. Złożenie depozytu niektórzy uważają za najtańszą formę zabezpieczenia roszczeń. Jednakże opłacalność takiego rozwiązania wcale nie jest oczywista, gdyż na lata blokuje się pokaźny kapitał, który mógłby być pomnażany. Nawet przy bardzo niskim poziomie stóp procentowych wieloletnia inwestycja może wygenerować znaczne zyski. Oprócz tego złożenie depozytu zwiększa ryzyko utraty płynności.

Ubezpieczenie paneli fotowoltaicznych

Sformułowanie ubezpieczenie środowiskowe używane jest także w kontekście ubezpieczenia instancji fotowoltaicznych czy elektrowni wiatrowych. Jednakże nie jest to określenie poprawne. Oczywiście oprzyrządowanie służące do wykorzystania OZE można ubezpieczyć, istnieją nawet specjalistyczne polisy, ale takie umowy nie mają za wiele wspólnego z ubezpieczeniem Environmental Impairment Liability.

Oferta ubezpieczeń środowiskowych

Warunki udzielania gwarancji i zawierania ubezpieczeń od szkód środowiskowych są bardzo zróżnicowane. Dlatego warto skorzystać z wiedzy i rozeznania rynkowego kancelarii brokerskiej w zakresie polis i gwarancji środowiskowych. W oparciu o Twoje indywidualne potrzeby i oczekiwania doświadczony doradca przeskanuje cały rynek i wskaże najkorzystniejsze rozwiązanie wraz z pisemnym uzasadnieniem. Samo zapoznanie się z ofertami ubezpieczenia środowiskowego może zając kilkadziesiąt godzin. Jeszcze trudniejsze i bardziej pracochłonne może się okazać rozstrzygnięcie czy dla danej firmy korzystniejsza jest propozycja polisy EIL Hestia, Colonnade czy innego ubezpieczyciela. Z tytułu świadczonych usług nie ponosisz dodatkowych kosztów, gdyż wynagrodzenie brokera finansuje towarzystwo. Warto podkreślić, że składka za ubezpieczenie ekologiczne czy opłata za gwarancję środowiskową wynosi tyle samo, ile bez pośrednictwa brokera. 

696487675

broker@andiw.pl 

 

Ubezpieczenie Środowiskowe 

gwarancja odpady recykling

polisa na zabezpieczenie art. 48a ustawy odpadach

Dowiedź się więcej o oc biura podróży